Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Side 49

efla menningarsamfélagið í landinu. Margir aðrir leggja þar hönd á plóginn.
Efasemdir um gildi refsinga og skyldra viðurlaga, sem dómstólar ákveða, eru
vissulega oft á dagskrá í umræðu manna. Það ber að með ýmsum hætti, og
ekki ætíð þannig að menn efist um grundvöll refsivörslunnar, gildi refsinga
almennt eða siðferðilegar heimildir til að beita t.d. gæsluvarðhaldi í tengslum
við rannsókn brota. Menn telja oft, að meðferð dómstóla á því valdi, sem þeir
hafa, sé gagnrýni verð. Nýlega hafa til dæmis heyrst raddir um að refsingar
í kynferðisbrotamálum og fíkniefnamálum séu of vægar. Vitleg umræða um
það efni hlýtur að fara út fyrir lögfræðina, þó að segja megi, að næsta óvíst
sé hvar fínna eigi „jörð til að standa á“ í þessu sambandi.
2. HÆSTIRÉTTUR OG AÐRIR DÓMSTÓLAR
„Hæstiréttur Islands er æðsti dómstóll lýðveldisins“ segir í 1. gr. laga um
dómstólinn nr. 75/1973. Málum frá hinum almennu héraðsdómstólum er
heimilt að skjóta til Hæstaréttar.
Málskot er fyrst og fremst með tvennum hætti, kæru eða áfrýjun. Kæruleiðin
er einföld og flutningur málsins fyrir Hæstarétti er oftast einungis fólginn í að
senda réttinum skriflegar greinargerðir, þó að heimilt sé að hafa munnlegan
flutning. Takmarkanir eru á því, hvaða ákvarðanir héraðsdómara verði kærðar
til Hæstaréttar. Oftast er í kærumálum deilt um málsmeðferð og getur Hæsti-
réttur breytt hinni kærðu ákvörðun. Reglur um kærur eru í lögunum um með-
ferð einkamála nr. 91/1991, meðferð opinberra mála nr. 19/1991, skipti á dánar-
búum o. fl. nr. 20/1991, um gjaldþrotaskipti o. fl. nr. 21/1991, aðför nr. 90/1989,
kyrrsetningu og lögbann o. fl. nr. 31/1990 og nauðungarsölu nr. 90/1991. Slík
ákvæði er einnig að fínna í 67. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur,
þar sem segir að dómum og úrskurðum Félagsdóms megi áfrýja til Hæstaréttar,
ef um er að ræða frávísunardóm, dóm um lögsögu Félagsdóms og úrskurð um
vitnaskyldu, eiðvinningu og sektir. í lögum um málflytjendur nr. 61/1942 segir
í 8. gr„ að stjóm Lögmannafélags íslands hafi úrskurðarvald um endurgjald fyrir
málflutningsstarf og að kæra megi úrskurði hennar til Hæstaréttar.
Áfrýjun mála varðar yfirleitt lokaákvörðun dómstóla um efni þeirra og er
viðameiri en kæra. Áfrýjunarmál em oftast flutt munnlega í Hæstarétti, þó að
skrifleg meðferð sé heimil. Þessi mál geta varðað hin margvíslegustu efni, en
í stuttu máli má segja, að þau séu flest annaðhvort um fjárkröfur á sviði einka-
málaréttar eða skattaréttar eða fjalli um refsikröfur. Kröfur um sifjamálefni
koma fyrir Hæstarétt og hér á eftir verður fjallað um ágreining fyrir Hæstarétti
um stjórnskipulegt gildi settra laga. Eru þetta dæmi um mál af öðru tagi en
þau, sem falla undir meginflokkana tvo og mætti lengi rekja slíkar málsóknir.
I 3. mgr. 151. gr. einkamálalaga (lög 91/1991 með breytingu í lögum nr.
38/1994) segir:
Áfrýja má dómi í því skyni að honum verði breytt að efni til eða hann staðfestur,
hann verði ómerktur og máli vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar eða máli
verði vísað frá héraðsdómi.
43