Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Page 56

sagt, að æðstu dómstólar eigi að gæta þess, að samræmi sé í úrlausnum annarra
dómstóla og að þeir eigi að einbeita sér að málum, sem haft geta fordæmis-
gildi. Nýlegar lagabreytingar í grannlöndum okkar hafa haft þetta að mark-
miði. Hæstiréttur íslands á að starfa eftir þessum sjónarmiðum, en dómarar
þar hafa, a.m.k. ekki síðustu áratugi, getað einbeitt sér að dómasamræmi og
mikilvægum málum eins og þurft hefði að vera. Til þess eru málin, sem rétt-
inum berast, of mörg. Önnur alvarleg afleiðing þess er sú, að í sumum málum
tekur meðferðin of langan tíma.
Þegar íslenskt nútímaþjóðfélag var í mótun þurfti að taka afstöðu til margra
lagalegra álitaefna, sem ekki höfðu áður komið upp. Við fylgdum öðrum hlut-
unr ríkis Danakonungs, en þó þannig að við höfðum eigin lög. Eftir 1870
varð norrænt samstarf um lagasetningu mikilvægt og um margt, sem miklu
skipti fyrir viðskiptalífið, voru samdir lagabálkar. Þeir voru í verulegum atrið-
um samnorrænir, en að grundvelli þýskir og franskir. Þannig er um víxillögin
frá 1882 og svo kaupalögin og samningalögin, sem reyndar voru seint sett
hér á landi. Saga um þetta er ekki viðfangsefni þessarar greinar, en hitt má
fullyrða, að þessi lagasetning kom ýmist svo seint eða var svo almenns eðlis,
að margar reglur einkamálaréttarins hafa lengi verið byggðar á fordæmum.
Þetta hefur breyst að nokkru, og mun það rætt hér á eftir að því er varðar
skaðabótaréttinn. Enn eru þó t.d. reglumar um ábyrgðir og skuldabréf að
verulegu leyti myndaðar af dómstólum. Þá er á það að líta, að reglur íslensks
réttar um það, hvenær dómstólar eigi að beita erlendum réttarreglum í einka-
málarétti er að finna í fordæmum, ef þær hafa yfirleitt mótast. Þetta réttarsvið
nefnist ýmist alþjóðlegur einkamálaréttur eða lagaskilaréttur.151 rrkisrétti hafa
fordæmisreglur einnig skipt máli. Reglurnar í almenna hluta stjómarfarsrétt-
arins um málsmeðferð hjá stjórnvöldum og fleiri atriði voru t.d. þannig mót-
aðar, en eru nú í stjórnsýslulögunum, sbr. það sem segir hér á eftir. Reglur
um framsal löggjafarvalds, um ríkisstjóm og ráðherra og samband æðri og
lægri stjórnvalda eru ekki í settum lögum, svo að fullt gagn sé að, en varla
heldur mótaðar af samfelldu kerfi fordæmisreglna. Ef ágreiningur kemur upp,
verða dómstólar að skera úr honum.
Til skýringar á því sem nú hefur verið sagt um samband settra laga og for-
dæmisreglna skal vikið að aðdraganda skaðabótalaga nr. 50/1993. I greinar-
gerð16 segir m.a.:
Önnur ríki Norðurlanda en Island hafa allt frá því um miðja þessa öld átt nána
samvinnu um undirbúning löggjafar á sviði skaðabótarréttar utan samninga... Is-
15 Þorgeir Örlygsson: íslenskar lagaskilareglur á sviði sifjaréttar... (Tímarit Háskólans 1989,
1. hefti). Sami: Um viðurkemiingu erlendra dóma á íslandi (Tímarit lögfræðinga 1988, 1.
hefti). Davíð Þór Björgvinsson: Réttaráhrif erlendra úrlausna á sviði sifjaréttar (Ulfljótur
1993, 2. hefti).
16 Alþingistíðindi 1992-1993, bls. 3621-3622.
50