Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Page 57

lendingar tóku hvorki þátt í þessu samstarfi um löggjöf né settu hliðstæðar skaða-
bótareglur. Islenskur skaðabótaréttur er að mestu ólögfestur og flestar settar Iaga-
reglur um skaðabætur utan samninga má telja til sérákvæða. Meðal þjóða, sem
Islendingum eru skyldastar að menningu, hefur ekki verið álitið nauðsynlegt að setja
ítarleg heildarlög með meginreglum um skaðabætur utan samninga. Telja verður að
ekki sé heldur þörf á slíkri löggjöf hér á landi. A sviði íslensks skaðabótaréttar er
hins vegar nauðsyn vissra úrbóta sem ekki verða gerðar án þess að grípa til laga-
setningar.
Brýnast virðist að setja reglur um ákvörðun bóta fyrir líkamstjón... Auk þess sýnist
brýnt að lögleiða ákvæði sem veita svigrúm til þess að taka meira tillit til hagsmuna
hins bótaskylda en nú er heimilt...
Islenskar réttarreglur eru reistar á norrænum grunni. Enginn vafi leikur á að heppi-
legustu fyrirmynda er að leita í norrænum rétti þegar semja þarf íslensk lög um
skaðabótarétt utan samninga. Niðurstaða athugana á norrænu skaðabótalögunum
varð sú að hin nýjustu þeirra hentuðu best, bæði að efni og formi, til þess að ná
þeim markmiðum sem hér er talið nauðsynlegt að stefna að. Fyrirmynd þessa
frumvarps er því dönsku skaðabótalögin frá 1984...
Vert er einnig að minna á stjómsýslulögin nr. 37/1993, hin fyrstu almennu
lög um þetta efni hér á landi. Þau áttu sér langan aðdraganda. Dómstólar
höfðu talið sig hafa heimild til að ógilda stjómvaldsákvarðanir eftir óskráðum
reglum, en hvað eftir annað kom fram í umræðunni um nýju lögin, að á þessu
sviði skorti bagalega reglur.
Forsaga lagasetningarinnar um skaðabætur og stjómsýslu ber með sér að
dómstólar höfðu mótað reglur á þessum mikilvægu réttarsviðum. Ekki verður
sagt, að óvissa hafi verið um bótareglumar, en hins vegar höfðu dómstólar ekki
talið sér fært að breyta í gmndvallaratriðum þeim fordæmisreglum, sem þeir
höfðu sjálfir mótað. Þessar reglur vom undirstaða margra íjárkrafna og um flestar
þeirra var samið utan réttar. Breytingar vom umdeilanlegar og vora líklegar til
að raska um skeið uppgjömm tjóna og valda deilum. Sú skoðun kom fram, að
rétt væri að breyta stefnunni með lögum og það náði fram að ganga. Er þetta
athyglisvert vegna þess, að oft breyta dómstólar lagaframkvæmd í samræmi við
þjóðfélagsþróunina og geta þær breytingar komið til vegna þess, að í raun em
ekki aðstæður til að Alþingi lagi einstök atriði í lögum að breyttum þörfum
ýmissa ástæðna vegna. Á sviði stjómsýslunnar stóð aftur á móti svo á, að
dómstólar höfðu ekki skapað almennt, víðtækt reglukerfi. Til þess lá vafalítið sú
einfalda ástæða, að fyrir þá höfðu ekki verið lögð svo mörg mál, að tilefni hefði
gefist til þess. Á það er einnig að líta, að æskilegt var að meginreglur um
stjómsýslu væm á einum stað í einföldum texta, sem aðgengilegur væri bæði
fyrir almenning og starfsmenn stjómsýslunnar, en eðli málsins samkvæmt verður
slíku varla við komið í dómum, sem ætíð byggjast á kröfum um tiltekin atvik.
Þó að dómstólar telji sig stundum ekki geta vikið frá fordæmisreglum eru
þess dæmi að í lögskýringum sínum hafi þeir tekið krappar beygjur, ef svo
má segja. í dómi 9. janúar 1990 (hrd. bls. 2) var fjallað um dóm frá sakadómi
51