Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Side 58

Árnessýslu. í dómi Hæstaréttar segir m.a.:
...Sögulegar og landfræðilegar aðstæður hafa leitt til þess, að sömu menn hafa hér
á landi gegnt störfum bæði á sviði stjórnsýslu og dómsýslu...
I málinu er á þetta að líta:
I stjórnarskrá lýðveldisins er byggt á þeirri meginreglu, að ríkisvaldið sé þríþætt og
að sérstakir dómarar fari með dómsvaldið.
Þær sérstöku sögulegu og landfræðilegu aðstæður, sem bjuggu því að baki, að sömu
menn fara utan Reykjavíkur oftsinnis bæði með stjómsýslu og dómstörf, hafa nú
minni þýðingu en fyrr, meðal annars vegna greiðari samgangna en áður var. Alþingi
hefur sett lög um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, sem taka eiga
gildi 1. júlí 1992.
Island hefur að þjóðarétti skuldbundið sig til að virða mannréttindasáttmála Evrópu.
Mannréttindanefnd Evrópu hefur einróma ályktað, að málsmeðferðin í máli Jóns
Kristinssonar, sem fyrr er lýst, hafi ekki verið í samræmi við 6. gr. 1. mgr. mann-
réttindasáttmálans.
Ríkisstjórn Islands hefur, eftir að fyrrgreindu máli var skotið til Mannréttinda-
dómstóls Evrópu, gert sátt við Jón Kristinsson, svo og annan mann sem kært hefur
svipað málefni með þeim hætti sem lýst hefur verið.
I 36. gr. 7. tl. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði segir meðal annars, að
dómari skuli víkja úr dómarasæti, ef hætta er á því, „að hann fái ekki litið óhlutdrægt
á málavöxtu“. Þessu ákvæði ber einnig að beita um opinber mál samkvæmt 15. gr. 2.
mgr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála.
I máli þessu er ekkert fram komið, sem bendir til þess, að dómarafulltrúinn, sem kvað
upp héraðsdóminn, hafi litið hlutdrægt á málavöxtu. Hins vegar verður að fallast á það
með Mannréttíndanefnd Evrópu, að almennt verði ekki talin næg trygging fyrir
óhlutdrægni í dómstörfum, þegar sami maður vinnur bæði að þeim og lögreglustjóm.
Með tilliti til þess, sem rakið hefur verið, ber nú að skýra fyrrgreind lagaákvæði þannig,
að sýslumanninum í Ámessýslu og fulltrúa hans, sem kvað upp héraðsdóminn, hafi
borið að víkja sæti í máli þessu. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi.
Ljóst var orðið af ýmsu, sem talið er í dómnum, að rök voru til að breyta fyrri
reglu. Valdskiptingarreglan í 2. gr. stjómarskrárinnar, aðstæður í landinu og stað-
festing mannréttindasáttmálans lögðust á sveifma, en dugðu ekki til. Þegar fleiri
atriði bættust við, varð að taka af skarið. Hvort þessi nýju atriði hefðu ein sér,
öll saman eða hvert fyrir sig, dugað til að Hæstiréttur breytti um stefnu verður
ekki vitað. I dómnum er talað um skýringu á tilteknu lagaákvæði og fær vart
staðist að telja að í honum hafi verið litið á mannréttindasáttmálann sem réttar-
heimild.17
17 Sjá um þetta: Ragnar Aðalsteinsson: Alþjóðlegir mannréttindasáttmálar og íslenskur
landsréttur (Tímarit lögfræðinga 1990, 1. hefti). Dóra Guðmundsdóttir: grein nefnd í 14.
neðanmálsgr., einkum bls. 160-161 og 164-165. Sigurður Líndal: Inngangur að lögfræði,
bls. 17. Davíð Þór Björgvinsson: Lögskýringar. Rvík 1994, bls. 75-78. Alþingistíðindi A
1991-2 5896 og 5922 (Frv.... um Evrópska efnahagssvæðið).
52