Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Page 60

að í stjómarskránni sé byggt á þrígreiningu ríkisvaldsins og er það ein af
röksemdunum fyrir niðurstöðu. í máli 1987 1018 var deilt um lög nr. 71/1984
um ráðstafanir í sjávarútvegsmálum. Héraðsdómari hafði talið, að ákvæði í
þeim um töku gengismunar fengju ekki staðist samkvæmt 40. gr. stjómar-
skrárinnar, þar sem skattheimtan væri í raun ekki ákveðin með þessu laga-
ákvæði heldur væri valdið framselt ríkisstjóminni. Hæstiréttur (7 manna dóm-
ur) komst hins vegar að þeirri niðurstöðu, að í lögunum fælist ekki framsal
skattlagningarvalds heldur væri ríkisstjórninni „veitt heimild til undanþágu á
einstökum tegundum sjávarafurða eftir málefnalegu mati“. Skattlagningin var
heimil.
Oft er um það deilt, hvort lög séu andstæð 67. gr. stjómarskrárinnar um
vemd eignarréttar. Dæmi eru til þess, að skattaákvæði hafi verið talin ósam-
rýmanleg þessari grein. í hrd. 1986 706 var fjallað um skatt á hlunnindi í
eigu utansveitarmanna. Hæstiréttur sagði: „í máli þessu veltur gjaldskylda
áfrýjenda á búsetu þeirra... Þegar til þess er litið hversu mjög jafnræði þeirra
er raskað með þessum skattháttum þykir með tilvísun til grunnreglu 67. gr.
stjómarskrárinnar, samhliða fyrri venju í löggjöf um hliðstæð efni, eigi vera
gild lagaheimild fyrir álagningu gjaldsins“. Prentfrelsisákvæðið í 72. gr. stjórn-
arskrárinnar ber einnig oft á góma í dómsmálum. Dæmi um það er Hrafn-
kötlumálið.
1 hrd. 1986 706 er, eins og fyrr segir, vikið að ,.jafnræði“. Ekki er almenn
jafnréttisregla í stjórnarskránni. Þó hafa dómar á síðari árum verið byggðir á
því, að slík regla gildi hér á landi. Með lögtöku Mannréttindasáttmála Evrópu
á síðasta vori varð jafnréttisreglan í 14. gr. hans íslenskur réttur.
I hrd. 1992 1962 (7 manna dómi) var fjallað um gildi bráðabirgðalaga um
launamál nr. 89/1990. Með þeim vom m.a. felld úr gildi ákvæði í kjarasamn-
ingi frá 1989 milli Bandalags háskólamenntaðra rrkisstarfsmanna og fjármála-
ráðherra. Af þessu leiddi, að stefnandi átti ekki rétt á 4,5% launahækkun, sem
hún hefði fengið ef kjarasamningurinn hefði verið framkvæmdur. í dómi
Hæstaréttar segir m.a.:
Dómstólar eiga úrskurðarvald um það, hvort almenn lög samrýmast ákvæðum
stjórnarskrár og hvort þau hafi orðið til á stjómskipulegan hátt. Eðlisrök leiða til
þess, að hið sama gildi um bráðabirgðalög.
Löggjafinn hafði til þess ríkan rétt að standa vörð um þau efnahagslegu markmið,
sem ríkisstjómin og aðilar vinnumarkaðarins höfðu komið sér saman um, eins og
segir í aðfaraorðum bráðabirgðalaganna. Hins vegar verður að haga almennri
lagasetningu í samræmi við þá jafnræðisreglu, sem hér á við og víða er byggt á í
stjórnarskrá Islands, meðal annars í ákvæðum hennar um álögur á þegnana og
skerðingu réttinda þeirra, ef til þess þarf að koma. Þegar ríkjandi aðstæður við
setningu bráðabirgðalaganna em metnar í heild, þykir á það hafa skort, að þessi
regla hafi verið virt, og urðu þau því ekki skuldbindandi gagnvart áfrýjanda, að því
er varðaði þá 4,5% launahækkun, sem hún hafði þá þegar öðlast...
54