Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Síða 79

hafði ekki komið til kasta dómstóla fyrr, þannig að hér var mörkuð regla þar
sem engin var fyrir. Þessi regla var síðan ítrekuð í síðari dóminum, en atvik
þess máls urðu fyrir gildistöku laga nr. 27/1951 um meðferð opinberra mála.
Með þessum dómum voru í fyrsta sinn mótaðar reglur um fébótaábyrgð ríkisins
vegna mistaka starfsmanna sem síðar vom lögfestar eins og að framan er rakið.
Reglur um atvinnurekendaábyrgð hefur Hæstiréttur mótað svo sem hér segir.
Hæstaréttardómar 1934, bls. 862 (kolakranadómur).
Verið var að skipa upp kolum við Reykjavíkurhöfn með kolakrana. Vegna hvass-
viðris rann kraninn út af teinum og rakst á skip sem verið var að tæma og skemmdi
meðal annars framsiglu þess og reykháf. Eigandi kranans var krafinn skaðabóta og
féllu orð svo í dómi Hæstaréttar um þá kröfu. „Eftir reynslunni fyrr um daginn
mátti þeim, sem af hálfu áfrýjanda [eiganda kolakranansj unnu við kolakranann,
vera það ljóst, að samfara vinnu með honum í því hvassviðri, sem var kl. 19.45
hlaut að vera allmikil hætta, og áhættuna á þeirri ráðstöfun verður áfrýjandi að bera,
eins og á stóð“.18
Hér er ótvírætt tekið af skarið um að atvinnurekandi og eigandi tækis sem
veldur tjóni beri ábyrgð á gáleysi starfsmanna sinna. Þessi meginregla var
síðan ítrekuð í dómum árið eftir, sbr. H 1935, bls. 48 og 85. Síðan hefur hún
verði margítrekuð með ýmsum blæbrigðum. I 23. gr. skaðabótalaga nr.
50/1993 er gert ráð fyrir að slík regla sé til.
Reglu um skaðsemisábyrgð hefur Hæstiréttur mótað í eftirfarandi dómi:
Hæstaréttardómar 1974, bls. 977 (sódavatnsflöskudómur).
A starfaði í verzlun. Sódavatnsflaska sem var í kassa skammt frá afgreiðsluborðinu
sem hún stóð við sprakk með þeim afleiðingum að annað auga skaddaðist af gler-
broti. Hún krafði Ö, framleiðanda sódavatnsins, um bætur. Engin einhlít skýring fannst
á því hvers vegna flaskan sprakk, en þó talið sannað að veikur blettur hafi verið í
flöskunni sem valdið hafi hættu á að flaskan spryngi við 20-25 stiga hita. I dómi
18 Ólafur Lárusson: Ábyrgð vinnuveitenda á saknæmu atferli starfsmanna þeirra. Lög og saga. Hlaðbúð.
Rv. 1958, bls. 41-46. Hann bendir á nokkra dóma Landsyfirréttarins, þar sem ekki verði betur séð en
miðað sé við reglu um ábyrgð vinnuveitanda á sök starfsmanna, sjá Dómasafn VI (1899), bls. 87; VI
(1900), bls. 202 og VII (1906), bls. 270. Einnig tilgreinir hann þrjá dóma út af árekstrum skipa, sjá
Dómasafn VIII (1908), bls. 36, 41 og 63. Þórður Eyjólfsson er hins vegar á öðru máli og telur ekki
unnt að draga þá ályktun af framangreindum dómum sem Ólafur Lárusson gerir. Sjá Þórð Eyjólfsson:
Udviklingen indenfor islandsk erstatningsret i de sidste ártier. Svensk Juristtidning 1969, bls. 140-55.
Þeir eru sammála um að kolakranadómurinn sé fyrsta skýra dæmið um atvinnurekendaábyrgð án
sérstakrar lagaheimildar, sjá Amljót Björnsson: Skaðabótaréttur. Hið ísl. bókmenntafélag. Rv. 1988,
bls. 39-40. Gizur Bergsteinsson dregur þetta þó í efa með því að áfrýjandi málsins hafi ekki borið það
fyrir að hann væri undan húsbóndaábyrgð þeginn. Nokkrar hugleiðingar um fébótaábyrgð ríkisins.
Afmælisrit helgað Einari Amórssyni. Isafoldarprentsmiðja hf. Rv. 1940, bls. 82.
73