Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Side 3

Tímarit
löqfræðinqa
2. hefti • 51. árgangur
maí 2001
OPINBER MÁLSMEÐFERÐ
Réttarfarið er margbrotið regluverk sem oft getur verið furðu erfitt að fóta sig
á, enda þótt það byggist að langmestu leyti á settum lögum. I eðli sínu er rétt-
arfarið verklagsreglur fyrir þá sem reka mál fyrir dómstólum og þá sem dóms-
valdið hafa. Gjaman er talað um meginreglur réttarfarsins og getur þá verið um
reglur að ræða sem ekki er endilega að finna á einum stað í réttarfarslögum en
koma fram, beint eða óbeint, í ákvæðum laganna, ósjaldan fleiri en einu. Þessu
er í raun svo farið að við mótun réttarfarslaganna hefur löggjafinn stuðst við
þessar meginreglur og tekið mið af þeim. Við skýringar á réttarfarsákvæðum er
því nauðsynlegt að hafa þessar reglur í huga og kunna á þeim skil.
í réttarfarsriti sínu nefnir Þór Vilhjálmsson til sögunnar 11 helstu meginregl-
ur réttarfarsins og eru þær þessar: Málsforræðisreglan, sakarforræðisreglan,
andmælareglan, tómlætisreglan, reglan um hraða málsmeðferð, reglan um
sannleiksskyldu, reglan um opinbera málsmeðferð, reglan um munnlega máls-
meðferð, reglan um milliliðalausa málsmeðferð, reglan um frjálst sönnunarmat
og rannsóknarreglan.
Vafasamt er að margir lögfræðingar finnist sem talið gætu þessar reglur upp
í einu vetfangi þótt þeir kunni á þeim skil. Líklegastir til þess að geta það eru
góðir laganemar í þann veginn að ganga undir próf í réttarfari, hugsanlega pró-
fessorar þeirra.
Regluna um opinbera málsmeðferð, sem hér skal gerð að stuttu umtalsefni,
er að finna í 8. og 9. gr. laga um meðferð einkamála nr. 19/1991 og 8.-10. gr.
laga um meðferð opinberra mála nr. 19/1991.
Meginatriði þessarar reglu er að „þinghöld skulu háð í heyranda hljóði", eins
og í lagatextanum stendur, sem þýðir einfaldlega það að hver sem er á rétt á að
fylgjast með því sem fram fer í dómsal þegar mál er þar til meðferðar fyrir
71