Tímarit lögfræðinga - 01.09.2003, Blaðsíða 92

allir hefðu rétt til veiða og var svo í raun fram á miðja síðustu öld.1 Fræðikenn-
ingar, sem nú hafa verið staðfestar með dómum Hæstaréttar,2 ganga þó út frá
því að handhafar ríkisvaldsins geti í skjóli valdheimilda sinna ráðið meðferð og
nýtingu almenninga. Þetta vald hefur löggjafinn nýtt sér hvað hafalmenninga
varðar. Þótt ekki sé talið að í því felist að ríkið verði talið eigandi almenning-
anna í hefðbundnum eignarréttarskilningi er ljóst að handhafar ríkisvaldsins
geta í krafti valdheimilda sinna tekið til sín allar þær heimildir sem almennt eru
taldar felast í eignarrétti og því má segja að það sé eingöngu fræðilegt viðfangs-
efni, sem hefur ekki þýðingu í reynd, hvaða nafni við kjósum að nefna þau rétt-
indi. Það er jafnframt ljóst að löggjafinn getur veitt einkaaðilum víðtækar heim-
ildir til ráðstöfunar og nýtingar á þessum svæðum og að þær heimildir geti, að
skilyrðum uppfylltum, notið eignarréttarvemdar stjómarskrárinnar.
2. AFSTAÐA FRÆÐIMANNA
Fræðimenn, sem um málið hafa fjallað, eru flestir þeirrar skoðunar að nú-
verandi handhafar veiðiheimildanna eigi ekki hefðbundið eignarréttarlegt til-
kall til þeirra.3 Þeir telja þó, og hafa fært rök fyrir því, að þeir sem stunduðu út-
gerð þegar kvótakerfinu var komið á hafi átt stjómarskrárvarinn rétt til að
stunda atvinnu sína áfram. Þegar núgildandi kerfi fiskveiða var komið á hafi
verið tekið tillit til atvinnuréttinda þessara aðila við lagasetninguna með því að
úthluta veiðiheimildum á grundvelli veiðireynslu. Þeir sem nú fá úthlutað
veiðiheimildum, hvort sem þann rétt má rekja til veiðireynslu á því tímabili sem
miðað var við í upphafi eða til framsals, eiga sömu lögvernduðu atvinnuréttind-
in að mati fræðimannanna. Ef gera á breytingar á lögum um stjórn fiskveiða er
löggjafanum skylt að taka tillit til þessara atvinnuréttinda að viðlagðri bóta-
skyldu, enda njóti atvinnuréttindin vemdar sem eignarréttindi.
Þótt atvinnuréttindi njóti stjómskipulegrar vemdar með líkum hætti og
eignarréttindi er sú vemd takmarkaðri enda er verndarandlagið takmarkaðra.
Raunin er reyndar sú að löggjafinn hefur mjög frjálsar hendur til breytinga á
stjórnkerfi fiskveiða án þess að baka sér bótaskyldu sé niðurstaðan sú að hér sé
eingöngu um atvinnuréttindi að ræða.
I grein sinni „Hver á kvótann?“ telur Þorgeir Örlygsson upp í dæmaskyni
hvaða breytingar löggjafanum væri heimilt að gera bótalaust. Telur hann að
1 Sjá nánar Þorgeir Örlygsson: „Um eignarhald á landi og náttúruauðlindum". Afmælisrit Gauks
Jörundssonar. Reykjavík 1994, bls. 594-596, og um upphaf og þróun lagareglna um stjóm
fiskveiða, einkunt þeirra sem snúa að kvótakerfinu, sjá t.d. Skúli Magnússon: „Um stjómskipulega
eignarréttarvernd aflaheimilda". Úlfljótur. 5. tbl. 1997, bls. 590-596; Sigurður Líndal:
„Nytjastofnar á Islandsmiðum - Sameign þjóðarinnar". Afmælisrit Davíðs Oddssonar. Reykjavík
1998 og Karl Axelsson: „Greinargerð unnin að beiðni nefndar um endurskoðun laga um stjóm
fiskveiða í september 2001“.
2 Sbr. Mývatnsdóm (H 1981 182) og Landmannaafréttardóm síðari (H 1981 1584).
3 Sjá t.d. Sigurður Líndal: sama grein; Þorgeir Örlygsson: „Hver á kvótann?" Tímarit lögfræð-
inga. 1. hefti 1998; Skúli Magnússon: sama grein og Karl Axelsson: sama greinargerð.
200