Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1913, Page 19

15
á eðli veikinnar. Eins og síðar verður vikið að, reyndist út-
lendum læknum þessi »íslenska lifrarveiki« lengi torráðin gáta.
Jón Pjetursson, sem var fjórðungslæknir Norðlendinga
1775—1801, skrifaði »Lækningabók fyrir almúga«, Kaup-
mannahöfn 1834. Bókin ber þess vott, hve skýr maður hann
hefur verið, og víða getur hann um sullaveiki og sjúkdóma,
sem bersýnilega stafa frá sullum. Að vísu skrifaði hann bók
þessa, að því er segir í formálanum, á árunum 1772—75, þ. e.
áður en hann tók að stunda lækningar hjer á landi að nokkru
ráði, en þó segir þar einnig, að hann liafi endurbætt hana
smámsaman með aukinni reynslu; og víst er um það, að
sjálfur hefur liann sjeð sulli í lungum og lifur bæði á
mönnum og skepnum og tekið eftir hýðinu utan um þá, sull-
húsunum, og verður ekki sjeð, að liinir aðrir læknarnir hafi
gefið því neinn gaum. Raunar hefur Jón Pjetursson ekki frem-
ur en aðrir komið auga á, að þessi sullhús sjeu einmilt það,
sem er einkennilegt fyrir sullaveikina, og blandar liann þess
vegna sullaveiki saman við aðra sjúkdóma, en það er engu að
síður góðra gjalda vert, að hann hefur veitt því eftirtekt, að
þau sjeu stundum utan um þá, og þá einnig hitt, að honum
cr Ijóst, að þeir sjeu ekki eingöngu í lifrinni:
»Utan um þvílík lungnamein eru margoft seigar himnur
eður sulla-liús« (bls. 89—90).
»Þegar bólga sú, er i lúngun kemur, dreifist ekki né
losnar frá brjóstinu, með uppgangi slims, graftar, sulla, eður
springur út í brjóstið, þá skeður annaðhvort af þessu tvennu:
lúngun verða að holdfúa, eður sem annað daudt kjöt, eða í
þau koma harðir hnútar, sem kallast Brissullir, rétt eins og
sjá er í öðrum skepnum...............Séu hnútar þessir opnaðir,
finnst liimna utan um suma, svo föst og seig sem skinn,
innanundir henni er eins og smá sandvera, gul að lit. í
sumum er vatn, í sumum gröftur svo þyckur að ecki hnígur,
og íleira þessu líkt, hvað ofllega sést hér á landi á skepnum
þeim, er slátrað er, ...... (bls. 94—95).
Honum er kunnugt, að lungnasullir gela sprungið inn i
brjósthimnuna, og að það er mjög hættulegt, en sömuleiðis,
að þeir slundum springi inn í »andpípurnar«, og að þessum
sjúklingum batni oftlega (bls. 90). Ennfremur segir liann, að
ef lungnamein springi út úr lungunum og setji sig milli þeirra
og rifjanna, sje »eckert annað ráð, en opna síðuna milli rifj-
anna, sem einungis er hendt þeim, sem því verki er vel
vanur« (bls. 94), en ekki segir liann berum orðum, að hann