Búnaðarrit - 01.01.1890, Blaðsíða 8

4
sjeu annars, velt raeð sjer töluvert stórum steinum, og
þá nudda þeir og brjóta grjót það, sera þeir flytja.
Stærri lækirnir liafa meira afl en þeir smáu, en
aflmestar eru árnar, og því flytja þær og stærst grjót
og mola mest1; grjótið getur annaðhvort verið losað í
farveginum eða hrunið í hann.
Þar sem lækir og ár renna, myndast farvegir; auð-
vitað eru þeir litlir í fyrstu, en þeir smástækka, dýpka
og breikka; stærri og smærri snasir og skútar myndast
og eyðast aptur. Þegar vatnið slengir grjóti á snasirn-
ar. þá brotnar meira og minna af þeim, og þær eyðast;
en falli vatnið undir skúta og flytji grjót þangað, þá
nuddar það og sverfur bergið og stækkar skútann, unz
hann aptur minnkar af því, að framan úr berginu ofan-
verðu springa stykki, er falla í farveginn2.
Steinar þeir, sem ár og lækir flytja, smækka æ
meir og meir eptir því, sem neðar dregur vegna þess,
að þeir nuddast og brotna, þegar þeir slengjast á aðra
steina og bergið, og heldur þetta áfram þar til sandur
er myndaður.
Vatn, sem kemur frá hálendi, flytur því smámulið
bergið þaðan og niður á láglendið. Þegar á láglendi
1) Eðlisþyngd steina cr að jafnaði 2—3, eða með öðrura orðum,
þeir eru 2—3 sinnum þyngri en sama rúmtak vatns (-f- 4°C.), og
af því þyngdarmunurinn eigi er meiri en þetta, þá er og auðskil-
ið, að mikið vatn eða straumhörku þarf eigi til þess, að flytja
smásteina.
Sje botnhraði vatnsins 3 fet á sekúndunni, þá flytur það steina
á stærð við lóuegg, en sje hraðinn eigi nema Va fet á sek., þá
flytur það einungis sand.
2) Sem dæmi þess, hve farvegir gota fljðtt myndazt í berg, má
t. d. geta þess, að 1603 fylltist farvegur Simetofljóts af hrauni úr
Etnu, en nú er áin búin að grafa sjer 50 feta djúpan og 300
feta breiðan farveg (Tuxen).