Hugur - 01.01.1995, Síða 11

HUGUR
Hvar greinir okkur á?
9
áhrif á skynjun manns eða hegðun. Við gætum leitað eftir frekari
hagkvæmni með því að staðsetja keðjuna út frá einhverjum punkti í
heilanum, en taugalífeðlisfræðingar hafa hins vegar komíst að því að
enginn slíkur allsherjar endapunktur er til.’ Eins og ég skrifaði
nýlega:1 2
Það er einungis við taugaenda í yfirborðinu sem hinn gífurlegi
flokkur eða vöndull ævintýralega fjölskrúðugra orsakakeðja frá
umhverfi til athafna liggur að allsherjarkrossgötum. Sérhver
orsakakeðja sker ... yfirborðið við taugaenda, og taugaendar manns
hafa ákveðna staðsetningu, fjöldinn er takmarkaður og þeir eru
svipaðir að gerð. Og í raun eru einkennin sem máli skipta aðeins já
eða nei: kveikt eða slökkt.
Það sem ég afmarka þá sem áreiti, sem leiðir til þess að maður
segir athugunarsetningu, er tímabundin skipan virkra taugaenda. En
það er ekki það sem setningin greinir frá eða merkir eða er um.
Athugunarsetningin er um einhver fjarlæg atvik eða hluti, kannski
um veðrið eða birtustigið, eða hvað svo sem verða vill. Ég tek því
ekki undir nærkenningu um merkingu.
Þriðji munurinn vekur eftirtekt í orðum Davidsons „róttæk
túlkun“ andstætt „róttækri þýðingu" hjá mér. Munurinn er ekki
einungis á orðalagi. Túlkun er víðari en þýðing. Til eru enskar
setningar í nútímavísindum sem væri jafnvel ekki hægt að þýða yfir
á aldamótaensku, svo ekki sé nú talað um fornarabísku eða swahili.
Samt sem áður má vel túlka setningarnar á öllum þessum málum.
Sem dæmi mætti nefna orðið „flseind“ í hvaða flókna samhengi sem
er. Ný orð eins og „fiseind“ eru ekki innleidd með skilgreiningu;
okkur er ekki sagt hvernig megi þýða setningu með þessu orði yfir á
eldra mál, enda er það almennt ekki hægt. Okkur er einungis sagt nóg
um fiseindir til að geta notað orðið að gagni þar sem við á. Þannig er
túlkun án þýðingar.
Ég sagði að þýðingarhandbók væri tilleiðsluskilgreining, sem
lýsti sambandi milli setninga. Ég get hins vegar ekki hugsað mér
neina sambærilega skýra lýsingu á túlkunarhandbók, en þó er
venjuleg orðabók af einu máli á annað í raun einmitt slík bók;
1 Danicl Dennett: Consciousness Explained, Boston 1992.
2 „In Praise of Observation Sentences", Journal of Philosophy, 90, 1993, bls. 115.