Hugur - 01.01.1995, Side 19

HUGUR
Gildi, boð og ástœður
17
Dæmin sýna að verkleg rökfræði lýtur öðrum lögmálum en bókleg.
Eitt tæknilegt atriði er að verkleg rökfærsla er ævinlega ógildanleg.
Það má ógilda gilda verklega rökfærslu með því að bæta við hana
forsendu. Þetta getur aldrei gerzt í bóklegum rökfærslum. f gildri
bóklegri ályktun leiðir niðurstöðuna ævinlega af hinum gefnu
forsendum hverju sem við bætum við þær. Þetta heitir afleiðsla. En
hér er dæmi um verklega ályktun:
Ég er hjartaveill,
tvö rauðvínsglös á dag draga stórlega úr líkunum á hjartveiki.
Þess vegna á ég að drekka tvö raunvínsglös á dag.
Nú er ég minntur á að ég hef aldrei á ævinni getað hætt eftir annað
glas, og hef hvorki heilsu né fé til að hafa þau fleiri. En ef þeirri
forsendu er bætt við hinar fyrri hefur rökfærslan verið ógilt því að
niðurstaðan er ósamrýmanleg nýju forsendunni.
Þessu fylgir að í verklegum ályktunum leiðir niðurstöðuna ekki af
forsendunum. Verkleg hugsun er ekki afleiðsla.
III
Dómar og boð
Gildisdómar eru setningar eins og þessar:
Birtíngur er skemmtileg bók.
Gulrætur eru góður matur.
Iþróttir eru óhollar.
Hjálpsemi Önnu var ekkert nema eigingirni.
Veiðileyfakerfi er réttlátara en kvótakerfi.
Gildisdómar lýsa einhverju með því að segja kost eða löst á því.
Boð eru setningar sem rnæla fyrir um breytni, í boðhætti eða með
öðru orðalagi:
Heiðra föður þinn og móður!