Hugur - 01.01.1995, Page 29

HUGUR
Gildi, boð og ástœður
XI
27
Skilyrðislaus skylda
Hvað eiga Kant og Wittgenstein við þegar þeir tala um „skilyrðislaust
skylduboð“ og „skilyrðislausa skyldu“ annað en það sem er
bersýnilega rangt hjá þeim: að ríkjandi boð láti sem slik skilyrðis-
lausa skyldu í ljósi? Wittgenstein segir að með orðunum „hin eina
skilyrðislaust rétta leið“—sem er væntanlega bara annað orðalag um
„skilyrðislausa skyldu“—sé átt við „leiðina sem öll rök knýðu hvern
einasta mann til að fara“, og það af röknauðsyn.22 Greinargerð Kants
fyrir skilyrðislausri skyldu yrði svolítið flóknari en sömu ættar. Kant
taldi sig geta sannað hverjar skilyrðislausar skyldur manna eru á
grundvelli formlegrar reglu um alhæfingu siðaboða. Skilyrðislausar
skyldur fólks áttu til dæmis að vera að fremja ekki sjálfsmorð hvað
sem á dynur eða hin að gefa ekki loforð sem maður veit að hann getur
ekki staðið við.
Nú vill svo til að sannanir Kants ganga ekki upp hvernig sem þær
eru teygðar til þótt þær séu sumar merkilegar. Það hafa heimspekingar
vitað lengi. En greinarmunur hans á skilorðsbundnum og skilyrðis-
lausum boðum hefur lifað af, og þá helzt í þeirri mynd að skilyrðis-
laus boð séu sjálfkrafa ástœður til breytni fyrir hvern einasta mann
hver sem vilji hans og þarfir eru. Þetta er bersýnilega skyld hugsun
þeirri sem Wittgenstein kemur orðum að, með þeim fyrirvara þó að
„rök“ hjá honum ásamt tilvísuninni til röknauðsynjar virðast vera
annað en það sem við venjulega köllum „ástæðu til breytni" þar sem
engin röknauðsyn virðist koma við sögu.
XII
Er siðferði skilyrðislaust?
Önnur ríkjandi boð en siðaboð eru ekki sjálfkrafa ástæður til breytni.
Maður sem stendur á sama um ákvæði í lögum—hvort sem hann er
glæpamaður eða heiðvirður maður sem telur lögin sem um er að ræða
heimskuleg—hefur ekki ástæðu til að fara að þessum lögum, nema
23 Ludwig Wittgenstein: „Fyrirlestur um siðfræði", 52-53.