Hugur - 01.01.1995, Síða 32

30
Þorsteinn Gylfason
XIV
HUGUR
Algildi siðferðis
Merkir þessi niðurstaða að siðaboð séu afstæð?26 Nei. Það mætti til
dæmis neita því að þau séu afstæð á þeirri forsendu að þau eru ríkjandi
boð sem ekki breytast eftir vilja og þörfum fólks. Á þeim forsendum
einum mætti kalla siðferði að vissu leyti algilt.
Þar með er ekki sagt að það sé algilt að öllu leyti eða í öllum
skilningi. Lagaákvæði eru ríkjandi boð, en lög eru auðvitað ekki
algild að öllu leyti því þau eru breytileg bæði í tíma og rúmi. Er
siðferðið breytilegt í tíma og rúmi með einhverjum hliðstæðum
hætti? Eigum við að lýsa siðakerfi íslendingasagna—með blóð-
hefndum til dæmis—sem öðru siðferði en okkar eða sem siðleysi? Eru
dygðimar breytilegar í tíma og rúmi?
Svo má skilja staðhæfinguna „Siðaboð eru algild“ enn einum
skilningi: þeim að sum eða öll siðaboð séu ófrávíkjanleg.
XV
Er siðferði ófrávíkjanlegt?
Einföld dæmi um ófrávíkjanlegar siðareglur kynnu að vera bönn við
pyntingum og réttarmorðum.
Þú skalt ekki morð fremja
kemur ef til vill líka til álita sem ófrávíkjanleg siðaregla. En þar
vaknar mikill vandi um skilgreininguna á morði. Er harðstjóradráp
morð? Fóstureyðing?
En svo er annað sem segja má um óffávíkjanleikann.
Mörg eða flest einföld siðaboð eru ekki ófrávíkjanleg. „Þú skalt
segja satt,“ en mátt þó segja ósatt þegar svo ber undir, til dæmis þegar
þú slærð gullhamra eða þegar trúnaður krefst þess. „Þú átt að standa
við orð þín,“ en ekki þegar einhver hefur orðið fyrir slysi og þarfnast
hjálpar svo að þú kemst ekki á stefnumót. „Þú skalt ekki drýgja hór,“
26 Það er einkum afstæðið, til dæmis í mynd sjálfsdæmishyggju, sem Vilhjálmur
Ámason hefur áhyggjur af. Sjá §IV hér að framan.