Hugur - 01.01.1995, Side 51

HUGUR
Reikniverk og vitsmunir
49
stærðfræðilegri nákvæmni.) Fyrir fáeinum árum síðan höfðu menn
litlar spurnir af stafrænum tölvum og þá var hægt að fá þá til að
hrista hausinn vantrúaðir með því að nefna eiginleika þeirra án þess að
lýsa því hvernig þær eru byggðar. Þetta var trúlega vegna svipaðrar
notkunar á vísindalegri aðleiðslu, sem vitaskuld er að mestu leyti
ómeðvituð. Ég álít að þegar brennt barn forðast eldinn þá beiti það
vísindalegri aðleiðslu. (Ég gæti líka lýst hegðun þess á marga aðra
vegu.) Verk og venjur mannkynsins virðast ekki vera vel til þess
fallin að beita á þau vísindalegri aðleiðslu. Það verður að rannsaka
mjög stóran hluta tímarúmsins til að fá fram áreiðanlegar niðurstöður.
Annars er hætta á að við ályktum (eins og flest ensk börn gera) að
allir tali ensku og það sé asnalegt að læra frönsku.
Nokkra hluti er rétt að athuga í sambandi við vanhæfni af því tagi
sem hér hefur verið nefnd. Lesandanum virðist það kannski léttvægt
að geta ekki notið jarðarberja með rjóma. Kannski er mögulegt að
búa til vél sem hefur yndi af að borða þennan ágæta rétt, en tilraunir
til að gera það væru hálfvitalegar. Það sem gerir þessa vanhæfni
mikilvæga er hvernig hún ýtir undir ýmsa aðra vanhæfni. Hún gerir
það til dæmis erfiðara en ella að láta sams konar vináttu þróast milli
manns og vélar eins og milli tveggja hvítra manna eða tveggja
blökkumanna.
Sú fullyrðing að „vélar geti ekki gert mistök" er skrýtin að sjá.
Það er freistandi að spyrja, „Eru þær eitthvað lakari fyrir þá sök?“ En
við skulum sýna meiri skilning og reyna að átta okkur á hvað er
raunverulega meint með þessu. Ég held að það sé hægt að skýra
þessa gagnrýni með tilvísun til hermileiksins. Því er haldið fram að
spyrillinn gæti þekkt vélina frá manninum einfaldlega með því að
leggja fyrir þau nokkur reiknisdæmi. Nákvæmni vélarinnar kæmi
upp um hana. Við þessu er einfalt svar. Vélin (sem hefur verið
forrituð til að leika þennan leik) mundi ekki reyna að gefa rétt svör
við reiknisdæmunum. Hún mundi viljandi láta villur fljóta með og
hafa þær þannig að þær rugli spyrilinn. Bilun í vélbúnaðinum kæmi
trúlega fram í því að vélin tæki óheppilegar ákvarðanir um hvers
konar reiknivillur hún ætti að gera. Jafnvel með þessari túlkun er
þeirri gagnrýni sem um ræðir ekki sýndur nægilegur skilningur. En
hér er ekki rúm til að fjalla frekar um það efni. Mér virðist gagnrýnin
byggjast á því að rugla saman tvenns konar mistökum. Við getum