Hugur - 01.01.1995, Blaðsíða 137

HUGUR
Hugsum við með heilanum?
135
hans nauðsynleg forsenda hugsunar. Þetta hefur verið haft fyrir satt
síðan Galen var uppi á annarri öld fyrir Krists burð.2 Hin síðari árin
hefur þekking okkar á því hvernig heilastarfsemi tengist hugarstarf-
semi fleygt fram. Ólíkar og sérhæfðar heilastöðvar virðast vera virkar
þegar við hlustum á eða lesum sömu orðin, þegar við segjum þau
eða semjum.3 Nýlega hefur verið leitt í ljós að á sjónsvæði heila-
barkar eru fjögur kerfí sem vinna samhliða og hvert um sig tengist
takmörkuðu svæði hnakkageirans: Eitt þessara svæða (V5) tengist
sjóngreiningu hreyfingar, annað (V4) fæst við litaskyn, og tvö þeirra
(V4 og V3) tengjast formskyni.4 Varmasneiðsjá5 sýnir okkur myndir
í öllum regnbogans litum af starfandi heila: Andspænis þessum
myndum er freistandi að halda að við horfum á hugsun, skynjun,
geðshræringu og aðra andlega starfsemi fara fram í'heilanum.
En freistingar eru til að standast þær. Ég mun færa rök að því að
þekking af því tagi sem ég hef lýst hér að ofan nægi ekki til að
fullyrða að hugarstarfsemi eigi sér staði í heilanum eða til að setja
samasemmerki milli hugar- og heilastarfsemi. í raun nægir hún ekki
til að færa sannfærandi rök að því að við hugsum með heilum okkar.
III
Þegar við segjum að við hugsum með heilum okkar, þá segjum við í
raun að við nýtum þá sem verkfœri eða líjfœri hugsunar. Að hugsa
sér eitthvað (til að mynda fótleggi) sem líffæri ákveðinnar starfsemi
(til dæmis þess að hlaupa) er að líta á það sem nánasta geranda þeirrar
starfsemi (í þessu tilfelli, þess að hlaupa). Það er að segja athöfnin
(til dæmis hlaup) er framkvæmd milliliðalaust með ákveðnum
aðgerðum gerandans (í þessu tilfelli fótanna). Hlaup (svo við höldum
okkur við efnið)—athöfn þar sem líkaminn er knúinn áfram í rými
2 Þessu var haldið fram mun fyrr af Egyptum til foma, eins og fram kemur í
papírus-handriti sem kennt er við Edwin Smith, en það fjallar um læknislist.
Handritið er talið vera frá 16. öld fyrir okkar tímatal en er ef til vill mun eldra.
Sú kenning að heilinn gegndi þessu hlutverki náði ekki fótfestu í hugmyndafræði
Vesturlanda fyrr en á tíma Galens. Þrátt fyrir fylgni Hippókratesar við þessa
skoðun, hafnaði Aristóteles hugmyndinni og áleit hjartað vera lfffæri
hugarstarfsemi.
3 Sjá Gerald D. Fischbach, „Mind and Brain“, Scienlific American 267
(September, 1992) 3, bls. 24-33.
4 Sjá Semir Zeki, „The Visual Image in Mind and Brain", Scientific American 267
(September, 1992) 3, bls. 43-50, einkum 45-47.
5 Á ensku „PET scan“.