Hugur - 01.01.1995, Blaðsíða 140

138
Mikael M. Karlsson
HUGUR
nánasta umhverfi í tíma og rúmi en einnig við það sem fjær er):
maður sér eitthvað (dæmi um sjónskyn), maður elskar einhvern
(dæmi um tilfinningu), maður kallar fram liðinn atburð (dæmi um
minni), maður leysir þraut11 (dæmi um hugsun í ströngum skilningi
þess orðs).
Viðskipti fela í sér samstarf, það er að segja til þess að af þeim
geti orðið þurfa að koma til sögunnar tveir eða fleiri virkir aðilar sem
vinna saman.12 Hugsum okkur að ég kaupi einhvern hlut í gegnum
póstverslun. Hér er augljóslega um viðskipti að ræða. Til þess að af
þeim geti orðið þarf ég að senda pöntun og annar gerandi—
póstverslunin—verður að senda mér umbeðinn hlut heim. Margt
fleira kann að þurfa að koma til, svo sem þátttaka fleiri aðila, til
dæmis starfsfólks Pósts og síma. Kannski má líta á þessa viðbótar-
aðila sem baksviðsskilyrði viðskiptanna, því í raun gætu aðrir
miðlarar komið í þeirra stað. Á hinn bóginn er það algerlega
nauðsynlegt að ég sendi pöntun mína og að póstverslunin afgreiði
hana til þess að viðskiptin, það er póstviðskiptin, eigi sé stað.
Eg held að þegar við sjáum eitthvað, elskum einhvern, minnumst
einhvers, eða leysum vandamál, þá beri að skilja þann hlut sem við
sjáum, manneskjuna sem við elskum, atburðinn sem við minnumst
og hið óleysta vandamál sem virkan samstarfsaðila í sjón, minni, ást
og lausn vandans.12 Sé þetta rétt þá er þess lítil von að heilinn
reynist fær um að annast þessi viðskipti, þótt hann virki alla sína
starfsemi—taugaboð og efnaboð. Því sama er hvers heilinn kann að
reynast megnugur, viðskiptunum verður ekki komið í kring án
samstarfsaðila sem eru utan heilans og jafnvel utan yfírráðasvæðis
hans og sem leysa af hendi sinn hlut í viðskiptunum.
Lítum á sjónskyn. Til þess að það sem við köllum að „sjá
eitthvað“ geti átt sér stað þarf að minnsta kosti sýnilegan hlut, ljós
11 í þessari ritgerð mun ég takmarka mig við þá tegund hugsunar sem nefna má
„lausn þrauta". Ég held því ekki fram að öll hugsun sé af þessu tagi. Engu að
síður trúi ég að í öllum tilfellum sé fyrir hendi eitthvert tilefni hugsunar og að
þetta tilefni, eins og verkefni eða „þraut" sem umhverfið færir okkur í hendur,
verði að teljast virkur samstarfsaðili í hugsun.
12 Þetta er nánast skilgreiningaratriði á grundvelli þess sem hér er átt við með
viflskipti (sjá neðanmálsgrein 10) og á reyndar við um öll viðskipti.
13 Þorsteinn Gylfason spyr hvort þetta sé ekki annarlegt orðalag um Iiðinn atburð
eða óleystan vanda (að kalla þá „virka samstarfsaðila"). Ég held að það sé
óvenjulegt—jafnvel óvænt—frekar en annarlegt, sökum þess að dæmin eru
óvenjuleg. Virkni slíkra þátta yfirsést, væntanlega vegna fjarlægðar þeirra í rúmi
og sér í lagi í tíma.