Hugur - 01.01.1995, Side 141

HUGUR
Hugsum við með heilanum?
139
sem ferðast frá þeim hlut til augans, myndun ímyndar á sjónu,
boðburð frá sjónu til heila um sjóntaug, úrvinnslu þeirra boða í
sjónberki (og trúlega fleiri heilastöðvum) og að lokum að öðlast
reynslu sem gefur okkur rétta mynd af hinum sýnilega hlut (en ekki
handahófskennda, óreglulega, skynvillukennda eða að öðru leyti
villandi). Ekki einasta verða allir þessir þættir að vera til staðar til
þess að af sjón verði, heldur er nauðsynlegt að milli þeirra séu
ákveðin orsakatengsl. I grófum dráttum má segja að þeir þættir sem
fyrst eru taldir verði að valda þeim síðari. En það sem meira er, allir
þessir þættir fela í sér starfsemi annarra miðlara en heilans, til að
mynda augasteina og viðtaka í sjónu. Það kemur engum á óvart að
augað og einstakir hlutar þess eru samstarfsaðilar heilans um sjón.
En það sem ég vil leggja sérstaka áherslu á í þessu sambandi er virk
þátttaka hluta sem eru ekki hluti sjáandans—í þessu tilfelli hinn
sjáanlegi hlutur og ljósið sem hann sendir auganu. Án hlutar sem býr
yfír getu og nýtir hana til að senda auganu ljós (rafsegulöldur) sést
enginn skapaður hlutur.
Hér einskorðum við okkur ekki við skoðun þeirra skilyrða sem eru
forsenda þess að eitthvað sjáist, það er að enginn hlutur sést nema
hann endurvarpi ljósi til auga. Heldur er athugun okkar skyldari þeirri
sem varðaði pöntun og afgreiðslu í póstviðskiptum. Að sjá eitthvað
er ákveðin tegund viðskipta milli sjáanda og sjáanlegs hlutar í
umhverfi sjáandans. Báðir eru virkir—eru gerendur, og það sem meira
er samstarfsaðilar—í þessum viðskiptum, og þátttaka þeirra sem
samstarfsaðila skiptir öllu máli, ekkert getur komið í hennar stað í
neinu því sem með réttu má nefna „að sjá“.
Sé sjón skilin sem viðskipti af því tagi sem hér er lýst blasir við
að heilinn getur ekki annast þau, þótt hann framkvæmi augljóslega
ýmsa mikilvæga þætti viðskiptanna. Heilinn er því ekki líffæri
sjónskyns. Við sjáum ekki með heilanum.15
14 Sjá nánar neðanmálsgrein 15.
15 Þessi ályktun kemur ekki á óvart sem slík, vegna þess að venjulega segjumst við
sjá með augunum en ekki heilanum. Það er hinsvegar rangt, að minnsta kosti er
það sú skoðun sem ég færi rök fyrir síðar í þessari ritgerð. Hin viðtekna skoðun
að við sjáum með augunum gleymist aftur á móti þegar við horfum á myndir í
varmasneiðsjá og teljum okkur trú um að við séum að horfa á sjónskynjun í
heilanum.