Hugur - 01.01.1995, Síða 143

HUGUR
Hugsum við með heilanum?
141
norður þegar snjóskriða hefur lokað veginum til Akureyrar, eða
gruflum í starfi hugans. Þótt hugmyndin um „vanda sem umhverfið
býr okkur“ sé ekki jafn áþreifanleg og hugmyndin um hið elskaða og
hið liðna, þá gegnir hún svipuðu hlutverki í hugsanaviðskiptum og
hin elskaða vera og liðna atvik gegna í ást og endurminningu.
VII
Eins og þegar hefur verið minnst á er hugsanlegt að það sem heila-
starfsemi getur gert sé að leiða af sér huglæga reynsluþætti—þætti af
því tagi sem við nefnum hugsanir, tilfinningar, skynjanir og
minningar.20 Með öðrum orðum virðist heilinn vera þess megnugur
að skapa þannig þætti. Auðvitað er þetta ekki ný hugsun og trúlega
nákvæmlega það sem þeir eiga við sem kjósa að tala um heilann sem
líffæri hugsunar eða hugarstarfsemi.
Á sjötta áratug þessarar aldar gerði kanadíski heilaskurðlæknirinn
Wilder Penfield frægar tilraunir sem fólust í því að raferta bæði skyn-
og hreyfistöðvar í heilaberki vakandi sjúklinga, sem þurftu að
gangast undir heilaaðgerðir.21 Rafertingin kallaði fram ýmsar
skynjanir, sýnir og minningar, eða að minnsta kosti það sem virtist
vera minningar úr frumbernsku. Tilraunir af þessu tagi, ásamt
þekkingu okkar á byggingu miðtaugakerfisins,22 virðast styðja þá
hugmynd að rafboð og efnaferli í heilanum kunni að vera nægileg til
að skapa ýmis konar hugarþætti.
Samkvæmt þessu má ræða um heilann sem einhverskonar líffæri
skuggamyndunar, það er líffæri sem getur af sér skugga (sem ég kýs
að kalla svo) af ýmsu tagi: Hugsanir, tilfmningar, skynjanir eða gervi
slíkra hugarþátta;23 og skuggarnir eru afurð heilastarfseminnar án
milliliða. Þetta þarf ekki að þýða að skuggar séu eina afurð þessarar
starfsemi. Ég er reyndar sannfærður um að svo sé ekki. Ég læt ekki
20 Athugið að þessir þættir eru frábrugðnir hinni sálrænu virkni hugsunar,
tilfinningar, skynjunar og minnis. Þá má hugsa sér sm afurðir slíkrar virkni.
21 Sjá til dæmis W. Penfield og T. Rasmussen, The Cerebral Cortex of Man (New
York: Macmillan, 1950), W. Penfield og L. Roberts, Speech and Brain
Mechanisms (Princeton: Princeton University Press, 1959) og W. Penfield, The
Mystery of the Mind (Princeton: Princeton University Press, 1975).
22 Til dæmis að heilinn sé „innsti" hluti taugakerfisins; í grófum dráttum:
Aðfærsluhluti taugakerfisins, sá hluti sem liggur „inn á við“, endi þar; en
affærsluhluti taugakerfisins, sá hluti sem liggur „út á við“, hefjist þar.
23 Sjónskuggi, til dæmis, er ekki sjónskynjun nema hann sé afurð þess að sjá.