Tímarit um uppeldi og menntamál - 01.01.1892, Side 55

53
aðarboðskaparins slokknaði þar til fulls. Síðan hjeldu
þeir leiðar sinnar til Lissa; þar hafði fram undir
öld verið bræðrasöfnuður, og óx hann nú stórum við
komu flóttamanna.
I Lissa varð Comenius fyrst kennari og' siðan rektor
við latínuskóla; hjelt hann þar fram uppteknum
hætti, að hugsa um fræðslu æskumanna og umbætur
hennar. Hann fýsti að bæta hag trúbræðra sinna
og allra manna, en til þess þótti honum það ráð væn-
legast, að öll alúð væri lögð við uppeldi og fræðslu
æskumanna. Ritstörfum sínum hjelt hann áfram;
ritaði hann bæði guðfræðisrit og skólarit. Þar lauk
hann við bók þá, er getið hefur honum liinn mesta
orðstír; það var »Kennslufræðin mikla* (didactica
magna); hana ritaði hann í fyrstu á móðurmáli sínu,
og segist hann í formálanum ætla hana liinni kæru
ættjörðu sinni, því að allt af lifði vonin hjá honum
um, að sjer og trúbræðrum sínum nmndi auðnast að
hverfa heim aptur. En sú von rættist ekki, og seinna
sneið hann bókina handa almenningi, nam úr henni
það, sem snerti Bæheim sjerstaklega, og gaf hana út
á latínu, svo að sem víðast gætu orðið not að hqnni.
Comeníus varð þegar allfrægur fyrir ritstörf
þau, er drepið hefir verið á, en 1631 gaf hann út
bók, er hann kallaði »Hinar opnuðu máldyr, (janua
lingvarum reserata); mátti svo segja, að súbókgjörði
hann heimsfrægan. í þessari bók er sett fram ný
aðferð til þess að kenna latinu; þar er sameinað það
tvennt, kennsla málsins sjálfs og fræðsla um hluti
þá og hugmyndir, er málið táknar. Bókinni er skipt
i 100 kafla, 1000 setningar og 8000 orð; átti hún í
stuttu máli »að sýna allan heiminn og hina latnesku
tungu«. í innganginum er byrjað á þvi, að tala um