Uppeldi og menntun - 01.07.2006, Qupperneq 11

11
Markmið þessarar greinar er, eins og áður sagði, að greina megineinkenni íslenskrar
umönnunarstefnu með því að bera hana saman við stefnu annarra Norðurlanda sl.
60 ár, eða frá árinu 1944. Upphaf tímabilsins markast af fyrstu tillögum að lögum
um dagvistarmál á alþingi. Rannsókn á stefnumótuninni á tímabilinu 1944–1984 var
unnin í tengslum við rannsókn á þróun íslenskrar fjölskyldustefnu. í þeirri rannsókn
var m.a. lögð áhersla á að greina öll frumvörp sem lögð voru fram á alþingi um opin-
beran stuðning vegna umönnunar barna (Guðný Björk Eydal, 2005a). Til viðbótar við
skjalagreininguna var aflað ritaðra heimilda um stefnuna annars staðar á Norðurlönd-
um. Sams konar aðferðafræði var beitt við greiningu á stefnunni frá 1984, en sá hluti
greiningarinnar og samanburður við hin löndin hefur verið unninn í tengslum við
rannsókn á áhrifum hinna nýju íslensku fæðingaorlofslaga. Með því að beita hvoru-
tveggja í senn, samanburðarsjónarhorni og sögulegu, má greina hvað ísland hefur átt
sameiginlegt með hinum Norðurlöndunum og að sama skapi að hvaða leyti löndin
hafa farið ólíkar leiðir.
Þar sem dagvistarþjónusta er fyrst og fremst verkefni sveitarfélaga getur verið
mikill munur á þjónustu sem sveitarfélög í sama landi veita (Hanssen og Elvehøj,
1997; kröger, 1997). Hér verður eingöngu fjallað um megineinkenni stefnu einstakra
landa en stefnmótun einstakra sveitarfélaga ekki skoðuð. Tölfræðigögn, þ.e. gögn úr
ársskýrslum Norrænu ráðherranefndarinnar um tölfræði velferðarmála, eru einnig
notuð til að meta umfang og einkenni réttinda.

1944–1972: fruMVörp til laga uM dagVistarMál
og fæð­ingarorlof
Hugmyndir um að setja þyrfti lög um dagvistarmál og fæðingarorlof voru fyrst
kynntar á alþingi á fimmta áratug síðustu aldar. Árið 1946 flutti katrín Thoroddsen,
þingmaður Sósíalistaflokksins, frumvarp þar sem hún mælti m.a. fyrir uppbyggingu
dagvistar fyrir ung börn. katrín rökstuddi þörfina fyrir slík úrræði og sagði m.a.:
„Það verður því all mikið fé sem þessi dagheimili kosta. En þá vaknar spurningin
um það hvort borgi sig að leggja fram svo stórkostlegar fjárhæðir til hluta sem gefa
ekki beinan arð. Ég vil halda því fram að engu fé sé betur varið en því sem fer til að
manna, hlúa að og ala upp hina verðandi þjóðfélagsþegna….“ (Alþingistíðindi 1946,
66. löggjafarþing C. Umræður:280). katrín benti á að breyttir lifnaðarhættir þjóðar-
innar og þéttbýlisþróun kallaði á ný úrræði fyrir börnin en engu líkara væri en það
hefði gleymst að gera ráð fyrir börnum í kaupstöðunum. Hún lagði fyrst og fremst
áherslu á þarfir barnanna en benti einnig á mikilvægi dagvistarstofnana fyrir útivinn-
andi mæður, ekki síst einstæðar mæður. Frumvarpi katrínar var vísað til nefndar en
var ekki afgreitt úr nefndinni og var því ekki útrætt (Alþt. 1946, 66. lögþ. C:278–284).
Þó að ekki hafi orðið af lagasetningu veitti ríkið starfandi dagvistarheimilum styrki á
fjárlögum, en fyrsta dagheimilið hafði verið stofnað af barnavinafélaginu Sumargjöf
árið 1924 (Sumargjöf, 1974).
Þörfin fyrir lög um dagvist barna var rædd aftur á sjöunda áratugnum af þingmönn-
um alþýðubandalagsins, þeim Einari Olgeirssyni og Geir Gunnarssyni, sem fluttu
gUð­ný Björk ey­dal