Uppeldi og menntun - 01.07.2006, Síða 19

1
boðið á dagvist fyrir börn undir þriggja ára aldri. Þetta má að miklu leyti skýra með
áherslum á greiðslur til foreldra vegna umönnunar eftir að fæðingarorlofi lýkur. Þess
háttar greiðslur hafa verið fyrir hendi í Finnlandi allt frá árinu 1985 og frá 1990 öðluð-
ust finnskir foreldrar rétt á slíkum greiðslum allt þar til barnið nær þriggja ára aldri.
Greiðslurnar má einnig nota til að greiða öðrum fyrir að annast um barnið svo lengi
sem barnið nýtir sér ekki lögvarðan rétt sinn til leikskóladvalar. Vegna þess að rétt-
urinn er tryggður með lögum hefur verið á það bent að hér sé um raunverulegt val
foreldra að ræða á milli leikskóla og þess að haga umönnun barns með öðrum hætti
(Salmi og Lammi-Taskula, 1999).
í Noregi hefur einnig verið þróað kerfi heimagreiðslna fyrir foreldra barna yngri en
þriggja ára. Ef barnið er ekki í leikskóla fá foreldrar greidda þá upphæð sem annars
hefði verið til niðurgreiðslu vegna leikskólapláss, en sé barnið í leikskóla hluta úr degi
geta foreldrar fengið greiddan hluta af upphæðinni (Lov om kontantstøtte til smabarns­
foreldre nr . 73/1997–8). í Noregi hefur börnum ekki verið tryggður lagalegur réttur til
leikskólavistar eins og í Finnlandi, og því hefur það verið gagnrýnt að foreldrar hafi
ekki átt raunverulegt val hvað varðar vistunarúrræði og kerfið hafi þau áhrif að draga
úr atvinnuþátttöku mæðra (Leira, 1999; 2002). Mikilvægt er að hafa þessa þróun í
huga þegar tölur um framboð á dagvist eru skoðaðar þar sem þessi úrræði hafa aug-
ljóslega haft talsverð áhrif á framboð dagvistar bæði í Noregi og Finnlandi. í Noregi
setti ríkisstjórn, sem tók við völdum sumarið 2005, inn ákvæði í stjórnarsáttmála þess
efnis að stefna beri að auknu framboði á leikskólum og því að dvöl í leikskóla verði
lögvarinn réttur allra barna. Þegar markmiðinu um leikskóla fyrir öll börn verður
náð á smám saman að draga úr greiðslum til foreldra og stefnt er að því að þær verði
eingöngu með eins og tveggja ára börnum (Plattform for regeringssamarbeidet mellom
Arbeiderpartiet, Sosalistisk Venstreparti og Senterpartiet, 2005).
í Svíþjóð voru sett lög um slíkar greiðslur 1993 en þau voru numin úr gildi við
ríkisstjórnarskipti árið 1994 þegar Sósíaldemókratar tóku við stjórnartaumum af sam-
steypustjórn hægri flokka (Björnberg og Eydal, 1995). í Danmörku var þróunin með
nokkuð öðrum hætti því foreldrar ungra barna fengu rétt til að vera heima til að gæta
barna sinna í tiltekinn tíma (26–52 vikur) samkvæmt lögum frá 1992, sem ætlað var að
vinna gegn atvinnuleysi. Hugmyndin var að með því að gefa foreldrum tækifæri til
lengri samveru með börnum sínum mætti um leið skapa atvinnutækifæri fyrir aðra.
Greiðslurnar námu í upphafi um 80% af atvinnuleysisbótum, voru lækkaðar í 60%
árið 1998 en kerfið var aflagt árið 2002 (Rostgaard o.fl., 1998; Rostgaard, 2002). Hér-
lendis hafa ekki verið sett lög í þessa veru en hugmyndir um greiðslur til foreldra
verið ræddar í einstökum sveitarfélögum og frá og með hausti 2006 hafa nokkur sveit-
arfélög ákveðið að hefja slíkar greiðslur.
öll Norðurlöndin hafa gert breytingar á lögum um fæðingarorlof á síðastliðnum
áratug. Réttindi hafa aukist, einkum og sér í lagi réttindi feðra. Á sjöunda og áttunda
áratugnum breyttu öll Norðurlönd gildandi löggjöf um fæðingarorlof í því skyni að
veita feðrum möguleika á þátttöku í fæðingarorlofi. Þrátt fyrir þetta var það reynsla í
öllum löndunum að feður nýttu þessi réttindi í mjög takmörkuðum mæli (Leira, 2002).
Þá hófst umræða um að breyta lögunum í þá veru að feður öðluðust sjálfstæðan rétt til
gUð­ný Björk ey­dal