19. júní - 19.06.1980, Síða 59

vegur hennar fer enn vaxandi í
heimi enskra bókmennta.
Meðan á heimsókninni stóð
héldu þau hjón fjölmenna mál-
stofu í Árnagarði um skáldsöguna
sem bókmenntaform. Þar talaði
annars vegar fræðimaðurinn og
hins vegar listamaðurinn, en þetta
gaf umfjölluninni vídd og dýpt,
sem þátttakendur virtust kunna
vel að meta.
I lok málstofunnar voru bornar
fram fyrirspurnir, og var ein þeirra
á þá lund, hvort skáldkonunni léti
betur að tjá hugmyndaheim karla
en kvenna, þar eð hún kysi oft að
segja sögu sína frá sjónarhóli karl-
persónu. Aftók hún það með öllu
og kvaðst fyrst og fremst fjalla um
mannleg viðhorf og verðmæti í
bókum sínum án tillits til kyn-
ferðis. I svari hennar kom hins
vegar fram, að hún er eindreginn
stuðningsmaður kvenfrelsis og
jafnréttis og vakti það áhuga 19.
júní, sem þegar fór á stúfana og fékk
skotið inn örstuttu spjalli við hana
milli þrautskipulagðra dagskrár-
atriða heimsóknarinnar.
Iris Murdoch var fyrst spurð að
hvaða leyti hún styddi kvenfrels-
ishugmyndir nútímans og hvort
endurvakning jafnréttisbarátt-
unnar síðasta áratug ætti þar ein-
hvern hlut að máli.
„Nei, nei, ég hef verið kven-
frelsismanneskja miklu lengur. Það
er langt síðan ég hóf afskipti af
jafnréttismálum, en þar hef ég
einkum látið menntun kvenna til
mín taka. Hún er nefnilega
undirsstaða þess, að konur nái
jafnfætis körlum, eins og öllum er
ljóst, og þótt mikið sé nú um vel
menntaðar konur á fjölmörgum
sviðum, er átakanlega stór hluti
þeirra lítt menntaður og fávís. Af
þessum sökum hef ég einkum beint
mér að skólanum og hef gegnum
árin skrifað og talað opinberlega
um nauðsyn þess, að stúlkur eigi völ
á sömu námsgreinum og piltar.
Þannig hef ég orðið þátttakandi í
deilum, sem lengi hafa staðið í
Bretlandi um menntun kvenna og
þá einkum kvennafögin svoköll-
uðu, handavinnu, matreiðslu
o.s.frv. Meðan þessum fögum er
haldið að stúlkunum eingöngu, er
lítil von til þess, að viðhorf þeirra
sjálfra og annarra breytist.
í sama tilgangi hef ég líka haldið
uppi vörnurn fyrir það skólakerfi,
sem nú er á undanhaldi í Bret-
landi, en þar á ég við, að menntun
skuli byggjast á hæfnisprófum og
samkeppni. Það er full ástæða til
að óttast, að þegar allir komast í
gegnum skólann án tiltakanlegrar
fyrirhafnar og prófa, muni það
ekki eingöngu hafa í för með sér
hnignandi menntunarstig þjóðar-
innar almennt, heldur muni það
einkum bitna á stúlkum, þegar til
lengdar lætur. Það er deginum
ljósara, að í fátækum og efnaminni
fjölskyldum verður menntun
drengjanna látin sitja í fyrirrúmi
og þeir einir eiga kost á langskóla-
námi í stað þess að hæfnispróf ráði,
hverjir komast áfram til fram-
haldsmenntunar. Slík samkeppni
yrði hins vegar til að forða mis-
munun vegna kynferðis. Þetta tel
ég vera nijög áríðandi frá jafn-
réttissjónarmiði, því að konur
verða og eiga að leggja áherslu á,
að þær eru jafnmikils virði og
karlar sem einstaklingar.
Að öðru leyti er ég ekki kven-
frelsiskona í þeim skilningi, að ég
telji konur eiga að forðast karl-
menn eftir mætti og alls ekki gift-
ast þeim, eins og þær herskáustu
vilja. Ég er heldur ekki í hópi
þeirra sem einblína á vanda
kvenna í heiminum og sjá ekki út
fyrir hann“.
Það kom reyndar fram hjá þér á
málstofunni, að bókmenntir ættu
ekki að túlka sjónarmið kvenna
sem eitthvað annað og öðruvísi en
sjónarmið karla. Ertu þar með að
hafna því, að konur búi yfir sér-
stæðri reynslu og að sú reynsla eigi
erindi til fólks í bókmenntum?
„Nei, nei, alls ekki. Það er jú
augljóst mál, að allt efni er jafn-
lögmætt sem yrkisefni, ef vel er á
því haldið. Mér er líka fullkomlega
ljós hin oft á tíðum erfiðu skilyrði,
sem konur búa við, ef þær vilja
beita sér á einhvern hátt eða kom-
ast áfram. Það verður að sjálfsögðu
að krefja þær um sömu hæfni og
karla, en iðulega þurfa þær að
skara fram úr, auk þess sem alls
kyns fordómar eru þeim Þrándur í
Götu.
Sjálf fjalla ég í mínum bókum
mikið um konur og þeirra veröld,
erfiðleika hjónabandsins o.s.frv.,
en ég tel, að það verði að forðast í
bókmenntum og í lífinu almennt
að líta á þessar hliðar eingöngu.
Mér finnst æskilegt, að hafa víðari
sjóndeildarhring en svo, á svipaðan
hátt og mér finnst blökkumenn
ekki gagna sínum frelsishugmynd-
um með því að einangra sig í hóp-
um, sem líta ekki við öðrum en
blökkumönnum og lesa ekki annað
en það, sem blökkumenn hafa
skrifað“.
Að menntuninni undanskil-
inni, hvaða leiðir telur þú vænleg-
astar til að jafna að fullu stöðu
kvenna og karla?
,Ja, þarna er erfið spurning.
Vissulega hefur mikið breyst frá
þeim tíma, er enska skopritið Punch
fjallaði um stjórnmálaþátttöku
kvenna sem hvern annan brand-
ara, þegar hugmyndin kom fram
Iris Murdoch á Islandi
57