Frjáls verslun - 01.09.2004, Side 6

RITSTJÓRNARGREIN
SAMRAÐ OLIUFELAGANNA:
„Olíublettir nást illa úr“
Skýrsla samkeppnisráðs um samráð olíufélaganna
þriggja er svartur blettur á viðskiptalífinu. Skýrslan er lyginni
líkust. Þetta mál sýnir okkur hvemig ekki á að haga sér í
viðskiptum og hvemig ekki á að ráða borgarstjóra í vinnu.
Auðvitað fallast öllum hendur við að glugga í skýrsluna. Og
hvemig í ósköpunum getur þeim mönnum, sem hlut eiga að
máli, dottið í hug að skrifa lýsingar á öllu niður á minnisblöð
og senda þær út og suður í tölvupósti? Sterk viðbrögð almenn-
ings við skýrslunni em mikill sigur fýrir fijálsa verslun og
fijálsa samkeppni í landinu. Það var kominn tími til!
SKÝRSLAN ER EKKISTÓRIDÓMUR og ekki endanleg
niðurstaða í málinu. Eflaust á þetta mál eftir að fara í gegnum
nokkur dómsstig hér heima og erlendis áður en yfir líkur.
Nema málið sé fymt, eins og ýjað hefur verið að, og það væri
þá eftir öðm. Það kaldhæðnislega við þetta mál er að stór
hluti verðs á bensíni og olíu er opinber gjöld og því hefur ríkis-
sjóður hagnast á hinu meinta samráði.
NÁIN SAMVINNA olíufélaganna stendur á gömlum
merg. Lengi vel fóm forstjórar olíufélaganna saman til Rúss-
lands og gerðu sameiginleg innkaup. Það þótti eðlilegt.
Þeir töluðu saman á hverjum degi. Þannig var
tíðarandinn. Hið opinbera var með sérstakt Verð-
lagsráð og Verðlagsstofnun. Sú stofnun fékk
fulltrúa olíufélaganna á sinn fund í verðlagsnefnd
og ákvað verðið. Fullkomið samráð. Fréttamenn
biðu ævinlega spenntir eftir fundum þessarar
nefndar. Kaupmenn og aðrir fengu sendan verð-
lista frá Verðlagstofnun um verðmiðann sem þeir ættu að líma
á vömrnar. Verðlagsnefndir Verðlagsstofnunar ákváðu líka
verð á fiski og öðmm matvælum. Það þótti talsverð upphefð
í því að taka sæti í þessum nefndum. Forstjóri Verðlagsstofn-
unar var Georg Ólafsson.
EN SVO MEÐ EINUM SELBITA breyttist íslenskt
viðskiptalíf. Það var 1. mars árið 1993. Þann dag var Verð-
lagsstofnun breytt í Samkeppnisstofnun. Samkeppnislög tóku
gildi og þeim var ætlað að koma í staðinn fyrir lögin um
verðlagseftirlit. Hinn sami Georg Ólafsson, sem verið hafði
forstjóri Verðlagsstofnunar, varð þennan dag forsljóri Sam-
keppnisstofnunar. Núna átti hann að sjá um að samkeppni
og lögmál markaðarins fengju að njóta sín; að verð á vömm
væri ákveðið af markaðnum. Að vísu varð allur olíuinnflutn-
ingur frjáls í byijun ársins 1992 og í apríl sama ár hættu
verðlagsyfirvöld afskiptum af bensínverði. Þá má heldur ekki
gleyma lögum sem sett vom árið 1978 um verðlag, samráð og
ólögmæta viðskiptahætti. Þessi lög náðu ekki nema að hluta
til olíufélaganna vegna þess að verðlagning þeirra heyrði
undir Verðlagsstofnun. Stóra spumingin er: Kunnu forstjórar
olíufélaganna ekki að reka félögin i samkeppni eftir svo lang-
varandi samráð?
ÞETTA VORU SKRÍTNIR TÍMAR. Margir gátu ekki til
þess hugsað að hleypa vindum frelsis inn í viðskipti og leggja
Verðlagsstofnun niður. Það þótti hættulegt. Meira að segja
bankamir fengu fyrirskipun frá Jóhannesi Nordal í Seðlabank-
anum á þessum tíma um hvemig vextimir ættu að vera. Bank-
arnir vom hins vegar mjög snöggir að aðlaga sig ifelsinu þótt
þeir hafi enn með sér mjög skrítin hagsmunasamtök; Samtök
banka og verðbréfafyrirtækja. Þar hafa bankastjóramir hist
reglulega í gegnum tíðina.
ÞÓTT LÍKLEGAST KOMI vel á annan tug manna
við sögu í skýrslu samkeppnisráðs um samráðið hefur
einn maður helst orðið fyrir barðinu á henni til þessa. Það
er Þórólfur Amason borgarstjóri sem var í rúm fjögur ár
framkvæmdastjóri markaðssviðs hjá Olíufélaginu, áður en
hann varð forstjóri Tals, en þar innleiddi hann harða sam-
keppni við Símann - og það verður aldrei frá honum tekið.
Ef Þórólfur væri ekki borgarstjóri væri
hann ekki í kastljósi ljölmiðlanna. Hann
er fráleitt höfuðpaurinn í þessu máli, en
engum dylst við lestur skýrslunnar og af
orðum hans í ijölmiðlum að þáttur hans
er nokkur. Þá ábyrgð getur enginn annar
axlað fyrir hann.
RAUNAR ER ÞAÐ mjög sérkennilegt af R-listanum að
hafa ráðið Þórólf sem borgarstjóra í ljósi þess að hann upp-
lýsti Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur og aðra forkólfa listans
um að hann kæmi við sögu í rannsókn Samkeppnisstofnunar
á samráði olíufélaganna. Þar hefðu R-listamenn þurft að kafa
dýpra í þetta mál, þannig á að ráða menn. Með því að taka að
sér starf borgarstjóra setti Þórólfur sjálfan sig í skrúfstykki
Jjölmiðla í þessu máli. Sömuleiðis hafa þeir, sem fengu hann til
starfans, sett R-listann í mjög vandræðalega stöðu og flækt list-
ann og aðstandendur hans inn í þetta löður að ósekju. „Það er
erfitt að hreinsa olíubletti, þeir nást illa úr,“ sagði Hallgrímur
Thorsteinsson á Útvarpi Sögu. Skemmtilega orðað hjá honum.
Þetta mál mun þvælast fyrir R-listanum áfram.
ÞETTA MÁL er ekki kusk á hvítflibba heldur svartur
blettur á hvítflibba. Það eru sem betur fer breyttir tímar frá
því olíufurstamir fóru saman til Rússlands í gamla daga. Ja, ef
veggimir frá þeim tíma gætu talað...
Jón G. Hauksson
Þetta mál sýnir okkur
hvemig ekki á að haga
sér í viðskiptum og
hvemig ekki á að ráða
borgarstjóra í vinnu.
6