Morgunblaðið - 19.04.2009, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 19.04.2009, Blaðsíða 20
20 Hönnun MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. APRÍL 2009 Eftir Ingu Rún Sigurðardóttur ingarun@mbl.is Á sdís Jóelsdóttir hefur nýverið sent frá sér bókina Saga fatagerðar og fatahönnunar á Íslandi frá lokum 19. aldar til byrjunar 21. aldar en hún er framhaldsskólakennari og jafnframt höfundur bókarinnar Tíska aldanna sem Mál og menning gaf út árið 2005. Nýja bók- in er eins og nafnið gefur til kynna yfirgrips- mikil en á meðal þess sem Ásdís gerir að um- fjöllunarefni sínu er upphaf dúka- og fataframleiðslu, fataverksmiðjur SÍS á Ak- ureyri og Álafoss, stríðsárin, kreppan og inn- gangan í EFTA og áhrif hennar. Sérstaklega er fjallað um upphaf fatahönnunar í tengslum við iðnframleiðslu og hinn mikla fataútflutning á ár- unum 1970-1990. Auk þess er farið inn á þróun menntunar á sviði fatagerðar og fatahönnunar, heimilis- og listiðnað, tískusýningar og kaupstefnur. Hún lætur ekki hjá líða að fjalla um samtímann en í seinni hluta bókarinnar er fjallað um stöðu og útrás fatahönnunar á síðustu árum og safngildi greinarinnar. Bókin er byggð á meistararitgerð höfundar en Ásdís lauk meistaranámi í mennta- og menn- ingarstjórnun frá Háskólanum á Bifröst í fyrra. Höfundurinn segir fatagerð og fatahönnun mik- ilvægan hluta menningarsögu þjóðarinnar og vonar hún að innihald bókarinnar örvi til frekari rannsókna á því sviði hér á landi. Fatagerðin sjálf Ásdís tók eftir því strax þegar hún útskrif- aðist úr BA-námi sem fata- og textílkennari frá Háskólanum í Gautaborg árið 1986 að það var ekkert að ráði til um sögu fatnaðar á Íslandi. „Þetta hefur spunnist út frá áhuga mínum á menningarsögu og líka kennslunni. Sem kenn- ari þarf maður að kryfja málin og geta staðið fyrir svörum,“ segir hún. Þegar hún skrifaði Tísku aldanna var vestræn saga í forgrunni og fór hún þá að velta fyrir sér hvað hefði verið í gangi hér á Íslandi á sama tíma. „Það hafði ver- ið skrifað eitthvað um þjóðbúningana og fyrri tíma sögu,“ útskýrir hún en heildaryfirlit yfir þessa menningarsögu okkar var ekki til. „Ég eyði samt ekki miklu plássi í bókinni í þjóðbún- ingana heldur vildi ég heldur leggja áherslu á fatagerðina sjálfa og aðdragandann að því að þetta verður útflutningsgrein. Fatahönnunin fylgir í kjölfarið. Ég kafa kannski ekki mjög djúpt en næ yfirsýn,“ segir hún en bókin er alls 246 síður og ágætlega myndskreytt. Hún segir mikla vinnu liggja að baki upplýs- ingaöfluninni fyrir bókina. „Þessar upplýsingar lágu ekkert á lausu. Þetta eru mikið til frum- heimildir.“ Átti þessi saga á hættu að glatast? „Já það má segja það. Það var ekki auðvelt að finna heimildir og mikið hefur glatast.“ Í heimildavinnunni skoðaði Ásdís dagblöðin og notaði auglýsingar til að staðfesta upplýs- ingar, auk þess að taka viðtöl. „Það var mikið auglýst á ákveðnu tímabili en síðan þegar út- flutningurinn var kominn á ákveðinn stall var farið í bæklingagerð og þeir lágu ekkert á lausu,“ segir höfundurinn sem vill líka hvetja til samtímasöfnunar á fatnaði og er ánægð með að það sé kominn vísir að slíkri söfnun í Hönn- unarsafni Íslands. Mikil áhersla á útflutning Hvað kom þér mest á óvart í rannsóknarvinn- unni? „Það kom mér á óvart hvað Íslendingar lögðu mikið á sig við að koma útflutningnum í gang,“ segir hún og er að tala um árin í kringum 1970 um og eftir að Ísland gekk í EFTA. „Það var gert ótrúlegt átak í til dæmis framleiðsluþróun og menntun starfsfólks.“ Áttundi áratugurinn er að mörgu leyti í uppáhaldi hjá henni af þeim tímabilum sem tekin eru fyrir í bókinni. „Mér þykir vænt um fyrstu skref Íslendinga í EFTA og hvað það var unnið mikið með þetta þjóðlega í hönnun fatnaðar til útflutnings. Að sama skapi er sorglegt hvað mörg fyrirtæki, sem fram- leiddu fyrir innanlandsmarkað fóru illa á þess- um frjálsa innflutningi í kjölfar inngöngunnar í EFTA,“ útskýrir hún. „Ég vildi gjarnan að framleiðslu á mokkafatnaði hefði verið haldið við með einhverjum hætti,“ segir hún og leggur áherslu á að á þessum tíma hafi verið unnið með hið einfalda, þjóðlega, klassíska og listræna. „Á sama tíma og Íslendingar voru að fara af stað með útflutninginn var listiðnaðurinn öflugur. Konur voru að handprjóna kjóla og handvefa efni. Í bókinni skoða ég til dæmis hvernig menntun, listiðnaður og útflutningur vinna sam- an á hverjum tíma.“ En skyldi hún sjá fyrir sér að íslensk fata- framleiðsla aukist á ný í yfirstandandi kreppu og útflutningur með? „Það er ekkert því til fyrirstöðu ef við bjóðum upp á hreina, náttúrulega og þjóðlega afurð. Þjóðlegi þátturinn gaf útflutningnum byr undir báða vængi áður fyrr. Ef við viljum vera al- þjóðleg þá þurfum við líka að vera þjóðleg, þetta verður að fylgjast að,“ segir Ásdís og bendir á að ullin hafi notið vaxandi vinsælda í olíu- kreppunni á áttunda áratugnum. „Þá fór fólk að líta frekar til náttúruvænna hluta og afneita gerviefnum. Þeir sem starfa við fatahönnun og í fataiðnaði hljóta að sjá einhver sóknarfæri í út- flutningi, ekki síst við í tengslum við lífræna og umhverfisvæna afurð og framleiðslu. Tísku- heimurinn er farinn að beina athygli sinni enn meira að þeim þætti og það er til fólk sem er tilbúið til að borga fyrir slík gæði.“ Hugsað um ræturnar Hún segir þurfa teymi til að koma vörunni á framfæri. „Þetta er spurning um mikla verk- kunnáttu og að menntunin sé til staðar. Það eru allir mikilvægir í keðjunni, tækni- og við- skiptafólkið auk hönnuðanna. Það er stutt á milli hönnunar og viðskipta. Hönnuðurinn er listamaður en verður einnig að kunna á við- skiptahliðina og að geta unnið með fólki úr ýms- um áttum. Þetta er stórt teymi.“ Hún segir að íslenskir hönnuðir hafi í gegn- um tíðina reynt að halda í tenginguna við þetta þjóðlega með einhverjum hætti. „Maður verður aldrei sannur hönnuður nema að hugsa um ræt- ur sínar. Það er kannski þess vegna sem ég er að skrifa þessa bók? Ungt fólk þekkir ekki þessa miklu textílsögu sem við eigum. Fram- leiðslan sem var hérna var á heimsmælikvarða og ótrúlega yfirgripsmikil.“ Hvert finnst Ásdísi tíska á Íslandi stefna? „Tíska og hönnun eru án landamæra og hönnuðir eru nú mjög meðvitaðir um markaðinn og sífellt að þróa vöruna frekar. Áður fyrr voru þetta stórfyrirtæki sem voru að hasla sér völl erlendis en í dag getur einstaklingurinn gert ansi mikið en það krefst stuðnings og samvinnu samfélagsins í kringum hönnun og tísku. Það eru margir möguleikar í stöðunni eins og hún er í dag.“ Áhuginn að aukast Sjálf fékk Ásdís áhuga á fatahönnun á tán- ingsaldri, handverkið kom fyrst, tískuáhuginn síðar. „Tískuáhuginn sjálfur kom á níunda ára- tugnum þegar það var mikil uppsveifla í tísku- heiminum enda starfaði ég þá mikið við hönnun, kennslu og útgáfu og var meðal annars aðstoð- arritstjóri Nýs af nálinni sem Vaka-Helgafell gaf út.“ Ásdís kennir við Fjölbrautaskólann í Garða- bæ og er þegar byrjuð að nota bókina við kennslu en hún hefur í fjölda ára kennt fata- og textílhönnunargreinar ásamt menningar- og hönnunarsögu á framhaldsskólastigi. Einnig hefur Ásdís unnið fyrir menntamálaráðuneytið við gerð námskráa fyrir listnám og fataiðn- greinar auk þess að vera höfundur skýrslu fyrir sama ráðuneyti um stöðu hönnunar- og hand- verksgreina varðandi menntun, störf og fram- tíðarsýn. Við kennsluna hefur hún orðið vör við áhuga ungs fólks á þessari ríkulegu menningarsögu sem nú er rakin í bókinni. „Ég vinn mikið með ungu fólki og skynja áhugann á þessari fortíð. Ég hefði ekki skrifað bókina nema ég hefði orð- ið vör við þessa forvitni.“ Reykvískt Tískuteikning með Austurvöll í bakgrunni, úr Tízkublaðinu Clip frá árinu 1951. Árið 1970 Fyrirsætan er Pálína Jónmunds- dóttir en fatnaðurinn er frá Álafossi. Þjóðlegt Fatnaður með handgerðu og þjóð- legu ívafi þótti álitlegur til útflutnings. Gæruskinn Glæsilegar mokkaflíkur úr ís- lenskum skinnum frá Sambandsverksmiðj- unum á Akureyri. Þjóðleg til að vera alþjóðleg Morgunblaðið/Árni Sæberg Höfundurinn Ásdís Jóelsdóttir segir að þeir sem starfi í fataiðnaði hljóti að sjá einhver sókn- arfæri í útflutningi um þessar mundir. ‘‘ÞAÐ VAR EKKI AUÐVELT AÐFINNA HEIMILDIR OG MIKIÐHEFUR GLATAST. Menningararfur þjóðarinn- ar er Ásdísi Jóelsdóttur hugleikinn, ekki síst allt sem tengist fatagerð og fata- hönnun. Hún hefur sent frá sér yfirgripsmikið rit um þennan heldur vanrækta kima íslenskrar sögu.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.