Morgunblaðið - 19.04.2009, Blaðsíða 23

vansköpuðu“ fólki að láta sjá sig op-
inberlega. Markmiðið var að við-
halda lífsgæðum í samfélaginu, auk
þess sem fólk af þessu tagi var talið
líklegra til að fremja glæpi en annað
fólk. Viðurlög voru fjársektir eða
fangelsisvist. Lögin gengu undir
nafninu Ljótra lög (e. Ugly Law) og
voru ekki afnumin endanlega fyrr
en árið 1974.
Þar með var björninn þó ekki
unninn. Þannig komst héraðsdómur
í Flensborg í Þýskalandi að þeirri
niðurstöðu árið 1992 að ferðaskrif-
stofa nokkur væri skaðabótaskyld
gagnvart viðskiptavinum sem urðu
fyrir þeirri „skelfilegu“ lífsreynslu
að snæða innan um fatlað fólk á hót-
eli. „Stefnendur og börn þeirra gátu
ekki notið málsverða sinna án þess
að verða fyrir ónæði. Hinir fötluðu
blöstu óhjákvæmilega við þeim í
litlum salnum, vöktu viðbjóð og
minntu stefnendur á að mannleg
gæfa er ekki sjálfsagður hlutur.
Enginn á að þurfa að upplifa slíkt í
venjulegu orlofi,“ sagði í dómsorð-
inu.
Hlupu til að sleppa við smit
Dr. Hanna Björg Sigurjónsdóttir,
lektor í fötlunarfræði við Háskóla
Íslands, segir fatlað fólk löngum
hafa átt erfitt uppdráttar hér á Ís-
landi líkt og annars staðar. Fordóm-
arnir hafi verið miklir gegnum tíð-
ina. „Viðhorfið einkenndist lengi af
einangrun og vernd og fötluðu fólki
var markvisst haldið fyrir utan sam-
félagið með því að loka það inni á
stofnunum. Sú var tíðin að börn
hlupu framhjá Kópavogshælinu til
að smitast ekki. Vanþekkingin var
svo mikil,“ segir Hanna.
Hún segir mikilvægt að fatlaðir
einstaklingar fái aðstoð og þjónustu
í samræmi við sínar þarfir sem gerir
þeim kleift að taka virkan þátt í
samfélaginu.„Margt fólk sem áður
var lokað inni á Kópavogshæli lifi
eðlilegu lífi úti í þjóðfélaginu í dag.
Það er mikið framfaraspor.“
En betur má ef duga skal. Hanna
segir fötlun almennt skilgreinda
sem frávik og fyrir bragðið verði
fatlaðir oft og tíðum álitnir minna
virði en annað fólk í samfélaginu.
Hún bendir á, að þetta byggi ekki á
mannvonsku, heldur fáfræði. Al-
gengt sé að komið sé öðruvísi fram
við fatlað fólk en aðra. „Það er til
dæmis alltaf jafn skrýtið að heyra
fólk hækka róminn þegar það ávarp-
ar mann í hjólastól. Í flestum til-
vikum eru þetta ósjálfráð viðbrögð.“
Umhverfið skiptir höfuðmáli
Hanna segir fötlunina vera sam-
spil skerðingar og umhverfis. „Því
meira tillit sem umhverfið tekur til
fatlaðs fólks því minni er fötlunin.
Tökum aðgengi sem dæmi. Komist
einstaklingur í hjólastól allra sinna
ferða hamlar fötlunin honum mun
minna en ella. Aðgengi fatlaðra,
m.a. að opinberum byggingum, hef-
ur skánað á umliðnum árum en enn
er langt í land. Þetta hús hér er
t.a.m. ekki til eftirbreytni,“ segir
Hanna en við erum stödd í höfuðvígi
félagsvísindanna í Háskóla Íslands,
Odda. Þess ber þó að geta að að-
gengi virðist heldur betra í hinum
nýrri byggingum skólans.
Að sögn Hönnu reka langflestir
fatlaðir einstaklingar sig á veggi í
samfélaginu sem flestir stafa af
manngerðum hindrunum, sbr. lé-
legu aðgengi og neikvæðum við-
horfum. Þetta getur takmarkað
möguleika þeirra í daglegu lífi til
dæmis til náms og starfa sem eru
enn töluvert minni en hjá ófötluðum.
Fyrir vikið fer gríðarlegur mann-
auður til spillis.
„Staðalmyndirnar eru svo sterkar
í samfélaginu. Allt þarf að gerast á
hraða verksmiðjunnar. Í stað þess
að viðurkenna mannlega reisn og
óendanlegt virði hverrar manneskju
metum við fólk út frá því sem það
getur afkastað. Fyrir vikið er al-
gengt að litið sé á fatlaða sem byrði
á þjóðfélaginu. Samfélagið gefur sér
ekki tíma til að taka tillit til þeirra
eða bíða eftir þeim. Það er svo auð-
velt að líta á fólk sem „gallað“ og
hvernig á „gallað“ fólk að geta gert
það sama og aðrir?“
Í þessu ljósi kemur ekki á óvart
að atvinnuleysi sé hlutfallslega
meira meðal fatlaðra en ófatlaðra.
Raunar bendir Hanna á, að við Ís-
lendingar stöndum hinum Norð-
urlöndunum að baki hvað þetta
varðar.
Fyrirmyndir mikilvægar
Sitthvað fleira bendir til þess að
staða fatlaðra sé lakari hér en ann-
ars staðar. Þannig sýnir tölfræðin
að fötluðum börnum í móðurkviði sé
óvíða eytt í ríkari mæli og „að til að
einhentur einstaklingur fái gervi-
hendi sem lítur út eins og venjuleg
hendi þarf að framvísa vottorði frá
geðlækni um að hendin hafi gríð-
arlega sálræna þýðingu fyrir hann.“
Hanna segir fyrirmyndir gríð-
arlega mikilvægar. Fatlað fólk þarf
að vera sjáanlegt á öllum stigum og
í öllum störfum og hlutverkum sam-
félagsins. Hún tilgreinir sérstaklega
tvær ungar konur, Freyju Haralds-
dóttur og Emblu Ágústsdóttur, sem
glæsilegar fyrirmyndir sem lyft
hafa Grettistaki.
Staurfættir sjóræningjar
Talandi um sjónvarp og útgangs-
punkt okkar, Carrie Burnell, segir
Hanna þann ágæta miðil ekki alltaf
hafa verið fötluðu fólki sérlega hlið-
hollan. Sama eigi við um kvikmyndir
og bókmenntir, ef út í það er farið.
„Illmenni hafa oftar en ekki útlits-
lýti í kvikmyndum. Eru ekki sjó-
ræningjar iðulega ýmist með lepp,
staurfót eða krók? Hvað með ill-
mennin í James Bond-myndunum?
Þau eru oft á einhvern hátt fötluð.
Það elur á fordómum.“
Þrátt fyrir allt eru, að áliti
Hönnu, margar dyr að opnast fyrir
fatlað fólk á Íslandi. Ennþá sé þó
langt í land og við verðum að gæta
þess að sofna ekki á verðinum.
„Raddir fatlaðs fólks hafa ekki það
vægi sem þær þurfa að hafa. Ófatl-
aðir telja sig alltaf vita betur. Sam-
tök fatlaðra hafa þó unnið gríð-
arlega gott verk og lagt sitt af
mörkum til að eyða fordómum.
Jafnvel með húmorinn að vopni en
fatlaðir einstaklingar hafa ekki
minni húmor fyrir sjálfum sér en
ófatlaðir. Fatlaða íþróttafólkið okk-
ar hefur líka lagt gjörva hönd á
plóginn og framtak á borð við List
án landamæra er mikilvægt. Allt
miðar þetta að því marki að fatlað
fólk verði sýnilegra og virkir þátt-
takendur í samfélaginu.“
dur fáfræði
23
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. APRÍL 2009
Eva Þórdís Ebenezersdóttir,
þjóðfræðinemi við Háskóla Ís-
lands, fæddist með annan fótinn
talsvert styttri en hinn og þekkir
því viðmót í garð fatlaðra af eig-
in raun.
Hún segir aðstæður fatlaðs
fólks á Íslandi alltaf að batna og
eftir að hafa kynnt sér stöðu
mála á meginlandi Evrópu komst
hún að þeirri niðurstöðu að hún
væri heppin að búa á Íslandi.
„Tækifærin eru fleiri hér heima
og frelsið meira. Hér fá fatlaðir í
flestum tilfellum næði til að
vera ungir og njóta lífsins.“
Eva segir margt hafa breyst til
batnaðar frá því hún komst til
vits og ára, ekki síst í Háskóla
Íslands. Aðgengi hafi lagast til
muna og fötluðum nemendum
fjölgað í samræmi við það. „Við-
horfið hefur líka breyst. Náms-
ráðgjöfin er t.d. orðin mjög
sterkur bakhjarl fyrir fólk með
fötlun, sama hvort það eru
námserfiðleikar af einhverju
tagi, líkamleg eða geðræn fötl-
un.“
Þjóðfélagslegur þroski
Það breytir ekki því að ým-
islegt má betur fara. Þannig
segir Eva fatlaða ennþá verða
vara við fordóma. „Fordómarnir
eru ekki horfnir en mín tilfinning
er sú að þetta komi allt með
kalda vatninu. Sjálf er ég heppin
að því leyti að mín fötlun sést
ekki mikið nema ég fari út í
stuttu pilsi á sumrin. Ég hef
raunar voðalega gaman af því að
gera það og sjokkera fólk pínu-
lítið,“ segir hún hlæjandi.
Það vekur spurningar um
húmorinn sem Eva staðfestir að
sé eitt beittasta vopn fatlaðra.
Sjálf kveðst hún nota hann
óspart til að brjóta ísinn gagn-
vart ófötluðum. „Þessi kaldi
sjálfshúmor er landlægur á
Norðurlöndunum. Ætli það sé
ekki veðurfarið sem veldur því,
alla vega fellur hann ekki eins
vel í kramið sunnar í álfunni,“
segir Eva og bætir við að þetta
staðfesti að hér um slóðir hafi
fatlaðir félagslegt rými. Ella
gætu þeir ekki beitt húmornum
með þessum hætti. „Það er til
marks um þjóðfélagslegan
þroska.“
Eva lýkur BA-prófi í þjóðfræði
á næsta ári og eftir það hyggst
hún flétta saman nám í þjóð- og
fötlunarfræði á mastersstiginu.
„Ég get ekki beðið eftir því að
blanda þessum tveimur fræði-
greinum saman enda hefur það
lítið sem ekkert verið gert fram
að þessu. Þetta er stór óplægð-
ur akur.“
Hinn kaldi sjálfshúmor
Morgunblaðið/Kristinn
Framför „Fordómarnir eru ekki
horfnir en mín tilfinning er sú að
þetta komi allt með kalda vatn-
inu,“ segir Eva Þórdís Ebene-
zersdóttir þjóðfræðinemi við HÍ.
„Ég skil ekki hvernig fyrirtæki geta farið í gegnum vottun án þess að vera með svona frábært
kerfi eins og mannauðskerfið í Dynamics AX. Kerfið veitir okkur nauðsynlega yfirsýn yfir
starfsmannahópinn og allar upplýsingar um starfsmenn eru mjög aðgengilegar. Við notum
kerfið meðal annars við greiningar og til þess að halda utan um réttindi, menntun og
þróunaráætlanir starfsmanna.“
Ragnhildur Vigfúsdóttir, deildarstjóri starfsþróunar hjá Landsvirkjun.
Mannauðskerfi Microsoft Dynamics AX veitir þér
nauðsynlega yfirsýn yfir mannauð fyrirtækisins
Guðríðarstíg 2-4 / 113 Reykjavík / Sími 545 1000 / www.hugurax.is