Morgunblaðið - 19.04.2009, Blaðsíða 42

42 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. APRÍL 2009
Í Zetunni næstkomandi mánudag verður
áfram rætt við formenn þeirra stjórnmála-
flokka sem bjóða fram til Alþingis í komandi
kosningum. Þættirnir eru í beinni útsendingu
á mbl.is kl. 12:00, 14:00 og 16:00 en
verða svo aðgengilegir síðar fyrir þá sem á
vilja horfa. Það eru blaða-mennirnir Þóra
Kristín Ásgeirsdóttir, Agnes Bragadóttir,
Björn Vignir Sigurpálssson og Karl
Blöndal sem hafa umsjón með þáttunum.
Ekki missa af yfirheyrslu blaða-manna
Morgunblaðsins næstkomandi mánudag.
kl. 12:00 Jóhanna Sigurðardóttir
formaður Samfylkingarinnar
kl. 14:00 Sigmundur Davíð Gunnlaugsson
formaður Framsóknarflokksins,
kl. 16:00 Ástþór Magnússon
formaður Lýðveldishreyfingarinnar
Kosningabaráttan harðnar á mbl.is Mánudaginn 20. aprílZetan
Kosningar 2009
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
NÚGILDANDI
reglur um breytingar
á stjórnarskrá Íslands
eru á þessa leið:
„Tillögur, hvort
sem eru til breytinga
eða viðauka á stjórn-
arskrá þessari, má
bera upp bæði á
reglulegu Alþingi og
auka-Alþingi. Nái til-
lagan samþykki skal rjúfa Alþingi
þá þegar og stofna til almennra
kosninga að nýju. Samþykki Al-
þingi ályktunina óbreytta, skal hún
staðfest af forseta lýðveldisins, og
er hún þá gild stjórnskipunarlög.“
(79. gr. í stjórnarskrá Íslands.)
Sú hefð hefur skapast að Alþingi
samþykki ekki breytingar á stjórn-
arskrá nema um það sé þokkaleg
sátt í öllum flokkum. Nú á síðustu
vikum hefur þó verið reynt að
rjúfa þessa hefð því minni-
hlutastjórn Jóhönnu Sigurðardóttir
hyggst koma frumvarpi til stjórn-
skipunarlaga í gegn um Alþingi
þrátt fyrir andstöðu Sjálfstæð-
isflokks.
Eitt atriði í frumvarpinu til
stjórnskipunarlaga sem Jóhanna
Sigurðardóttir, Steingrímur J. Sig-
fússon, Birkir J. Jónsson og Guð-
jón A. Kristjánsson hafa lagt fram
á Alþingi fjallar um breytingar á
stjórnarskrá. Í frumvarpinu er
lagt til að í stað 79. greinar (sem
vitnað er til hér að ofan) komi:
„Frumvarp til breytinga eða við-
auka á stjórnarskrá þessari má
bera upp á Alþingi. Þegar Alþingi
hefur samþykkt frumvarpið skal
það borið undir atkvæði allra
kosningarbærra manna í landinu í
leynilegri atkvæðagreiðslu til sam-
þykktar eða synjunar. Atkvæða-
greiðslan skal fara fram í fyrsta
lagi einum mánuði og í síðasta lagi
þremur mánuðum eftir samþykkt
frumvarpsins á Alþingi. Sé meiri
hluti gildra atkvæða fylgjandi
frumvarpinu, þó minnst 25 af
hundraði allra kjósenda á kjör-
skrá, skal það staðfest af forseta
Íslands og öðlast þá gildi sem
stjórnarskipunarlög.“
Verði stjórnarskránni breytt á
þennan hátt verður
framvegis hægt að
keyra breytingar á
henni í gegn á fáein-
um vikum og hætt er
við að sú hefð að leita
víðtækrar samstöðu
um stjórnarskrár-
breytingar rofni.
Þótt það kunni að
vera skynsamlegt og
réttlátt að láta þjóð-
aratkvæðagreiðslu
skera úr um hvort
breyting á stjórn-
arskrá öðlist gildi sýnist mér að
hér sé ætlunin að gera það helst
til auðvelt að breyta henni í fljót-
heitum.
Við höfum nýlega kynnst því
hvernig óðagot og múgæsingur
getur svipt fólk dómgreind um
pólitísk mál. Undir slíkum kring-
umstæðum er hætt við vanhugs-
uðum ákvörðunum og þá ver
stjórnarskrá, sem hæfilega erfitt
er að breyta, ríkið gegn skaðlegum
hringlandahætti. En það eru fleiri
ástæður fyrir því að réttara væri
að gera það erfiðara en nú er að
breyta stjórnarskránni heldur en
að auðvelda það.
Stjórnarskrá er ólík öðrum lög-
um. Hún ákvarðar hvernig ríkinu
skuli stjórnað, kveður meðal ann-
ars á um hverjir megi setja lög og
hvaða skilyrði þurfi að vera upp-
fyllt til að lög öðlist gildi; Hún set-
ur valdstjórninni líka takmörk sem
koma í veg fyrir að meirihlutinn
geti beitt minnihlutann takmarka-
lausu ofríki.
Til að stjórnarskrá gegni þess-
um mikilvægu hlutverkum þarf að
vera erfiðara að breyta henni en
öðrum lögum. Ef einfaldur meiri-
hluti þings eða þjóðar getur í fljót-
heitum breytt stjórnarskrá verður
í reynd lítill munur á henni og
venjulegum lögum og þá setur hún
litlar skorður við yfirgangi gegn
þeim sem eru í minnihluta.
Stjórnarskrá er eins konar sam-
félagssáttmáli.
Við getum ímyndað okkur að
maður, sem finnst hann vera í
minnihluta, spyrji hvers vegna
hann ætti að sætta sig við lögsögu
ríkisins: Hvers vegna ætti ég að
samþykkja að meirihluti, sem ég
er ósammála, ráði yfir mér?
Í ríki þar sem er stjórn-
arskrárfesta og stjórnarskráin
tryggir mannréttindi er eðlilegast
að svara manninum með því að
benda á að meirihlutinn hafi aðeins
takmarkað vald og stjórnarskráin
tryggi að hann fái haldið eignum
sínum, geti skotið ágreiningi við
aðra menn til óvilhallra dómstóla
og treyst því að stjórnvöld virði
mannhelgi hans og ýmis réttindi
eins og tjáningarfrelsi.
Hugsum okkur að þessi fulltrúi
minnihlutans sé sanngjarn maður
sem tekur tali. Ætti hann þá ekki
að segja eitthvað á borð við: „Allt í
lagi, einhvern veginn verður víst
að stjórna ríkinu og ég get svo
sem skilið að um viss mál þurfi að
taka ákvarðanir þótt ekki séu allir
sammála og kannski sanngjarnt að
þeir sem eru fleiri ráði eitthvað
meiru en við sem erum færri. Ég
skal því samþykkja að gegna lög-
um sem sett eru af fulltrúum
meirihlutans svo fremi mér sé
tryggt að þeir haldi sig innan
marka sem stjórnarskráin setur.“
En hvað ætti þessi skynsami
minnihlutamaður að segja ef meiri-
hlutinn gæti hvenær sem er breytt
stjórnarskránni?
Stjórnarskrá á bæði að tryggja
stöðugleika og koma í veg fyrir
það ranglæti að meirihlutinn
traðki á minnihlutanum. Til að hún
gegni þessum hlutverkum þarf að
vera hæfilega erfitt að breyta
henni.
Eigi stjórnarskrárbreyting að
öðlast gildi við það að vera sam-
þykkt bæði af Alþingi og í þjóð-
aratkvæðagreiðslu, eins og fyr-
irliggjandi frumvarp gerir ráð
fyrir, held ég að bæði sé rétt að
láta líða meiri tíma frá samþykkt
Alþingis fram að þjóðaratkvæða-
greiðslu og krefjast aukins meiri-
hluta.
Breytingar á stjórnarskrá
Atli Harðarson
skrifar um sérstöðu
stjórnarskrárinnar
»Eigi stjórnarskrá að
setja valdstjórninni
mörk þarf að vera erf-
iðara að breyta henni en
öðrum lögum.
Atli Harðarson
Höfundur er heimspekingur.
, ,ímorgungjöf?
Sandvíkur-Skrudda
Páls Lýðssonar
- gamansögur úr Árnesþingi
Páll heitinn Lýðsson, bóndi og sagnfræðingur í Litlu-
Sandvík, safnaði árum saman gamansögum af mönn-
um og málefnum sem tengjast á einn eða annan hátt
Árnessýslu. Sigurður Kristinn Hermundarson, ritstjóri í
Reykjavík og kunningi Páls, hafði fyrir ári síðan fært
það í tal við hann, að gaman væri að sjá þetta efni á
bók og var ákveðið að svo yrði. En enginn ræður
sínum næturstað, eins þar stendur. Páll lést í
umferðarslysi nokkrum dögum síðar, 8. apríl 2008.
Engu að síður var áfram haldið og tók sonur hans,
Lýður Pálsson, sagnfræðingur og forstöðumaður
Byggðasafns Árnesinga, að sér að búa handritið til
prentunar og naut við það aðstoðar áðurnefnds
Sigurðar.
Í Sandvíkur-Skruddu kennir margra grasa. Þar er fjall-
að um sýslumennina, bændurna, prestana, alþingis-
mennina, handverksmennina og auðvitað hópferðabíl-
stjórann Ólaf Ketilsson. Og ekki sleppur buxnasalinn.
Bókaútgáfan Hólar mun gefa bókina út í júní næstkom-
andi, en í henni verður að finnaTabula memorialis. Þar
geta áskrifendur að ritinu vottað Páli heitnum Lýðssyni
virðingu sína (nöfn áskrifenda munu birtast þar, nema
annars sé óskað), en verð bókarinnar verður kr. 4.000
og er sendingagjald innifalið.
Hægt er að gerast áskrifandi í s. 587-2619
og í netfanginu holar@simnet.is