Morgunblaðið - 19.04.2009, Blaðsíða 18

18 Meðferð fanga
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. APRÍL 2009
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
Þ
ótt George W. Bush sé
horfinn af stóli forseta er
enn margt óuppgert úr
forsetatíð hans. Fyrr í
þessum mánuði var
skýrslu, sem Alþjóða Rauði krossinn
vann í trúnaði um meðferð banda-
rísku leyniþjónustunnar, CIA, á fjór-
tán föngum, sem taldir voru ein-
staklega mikilvægir, lekið á netið. Á
fimmtudag birtu bandarísk yfirvöld
síðan minnisblöð þar sem lýst er 14
harkalegum aðferðum, sem stjórn
Bush samþykkti að CIA mætti beita
við yfirheyrslur fanga úr hryðju-
verkasamtökunum al-Qaeda. Þar er
meðal annars lýst í þaula hvernig
halda má fanga vakandi í 11 daga
samfleytt, setja þá í myrka, þrönga
kassa og nýta sér ótta þeirra með því
að setja skordýr í kassann. Umdeild-
asta aðferðin er vatnspyntingar, sem
felast í að fórnarlambið er bundið á
fleka með hettu yfir andliti og vatni
hellt yfir höfuðið til að kalla fram
drukknunartilfinningu. Eric H. Hol-
der, núverandi dómsmálaráðherra
Bandaríkjanna, hefur sagt að vatns-
pyntingar séu ólöglegar.
Myrkur og sársaukafullur kafli
Í minnisblöðunum er einnig rök-
semdafærsla fyrir því að aðferðirnar
fjórtán séu löglegar og stangist ekki
á við alþjóðlega sáttmála eða ákvæði í
þjóðarétti um „grimmilega, ómann-
úðlega eða niðurlægjandi“ meðferð.
Barack Obama Bandaríkjaforseti
sagði þegar minnisblöðin voru birt að
útsendarar CIA, sem hlut ættu að
máli, yrðu ekki sóttir til saka. Um
leið fordæmdi hann „myrkan og
sáraukafullan kafla í sögu okkar“ og
sagði þessar aðferðir liðna tíð.
Harðar deilur áttu sér stað innan
stjórnar Obamas um það hvort birta
ætti minnisblöðin og var Leon Pa-
netta, yfirmaður CIA, því algerlega
andsnúinn eftir því sem fram kemur í
dagblaðinu The New York Times.
Margt af því, sem fram kemur í
minnisblöðunum, hefur komið fram
með öðrum hætti. Yfirheyrsluaðferð-
irnar áttu að vera leyndarmál, en
voru það alls ekki. Mark Danner,
prófessor í blaðamennsku, er einn
þeirra, sem fjallað hefur rækilega um
þá meðferð, sem Bandaríkjastjórn
leyfði á föngum í stjórnartíð Bush og
aðferðir CIA á undanförnum árum. Í
tveimur tölublöðum tímaritsins The
New York Review of Books fjallar
hann um skýrslu Alþjóða Rauða
krossins um fangana fjórtán og með
seinni greininni vísar hann á skýrsl-
una á netinu og birtir hana þar með
almenningi.
Skýrsla Rauða krossins var full-
gerð í febrúar 2007. Rætt var við
fangana fjórtán í fangelsinu í Guant-
anamo á Kúbu, í október 2006 og aft-
ur í desember. Þangað komu þeir í
september 2006, en hafði áður verið
haldið á laun á vegum CIA á ótil-
greindum stöðum allt frá því í mars
2002. Allir voru fangarnir beittir illri
meðferð, eins og það er kallað í
eða saman – sem jafngildi pyntingum
og/eða grimmilegri, ómannúðlegri
eða niðurlægjandi meðferð.“
Danner veltir fyrir sér í greinum
sínum hverju hafi verið áorkað með
pyntingunum. Ekki er dregið í efa að
mennirnir hafi tengst al-Qaeda. Í
rökstuðningi fyrir pyntingum er iðu-
lega dregið fram dæmið um yfirvof-
andi hryðjuverk, sem aðeins verði af-
stýrt með því að fá fangann til að tala
og þá verði að vera hægt að bæta öll-
um tiltækum ráðum til að bjarga
mannslífum, það er fórna minni hags-
munum fyrir meiri. Það virðist hins
vegar alls ekki hafa átt við. Þegar
upp er staðið virðist gagnsemi yf-
irheyrslnanna hafa verið ákaflega
takmörkuð. Þær hafa ef til vill veitt
upplýsingar um starfsaðferðir al-
Qaeda, en ekki afhjúpað einstök
hryðjuverk þótt draga megi þá álykt-
un að nokkrum sinnum hafi fram-
burður pyntaðra vitna leitt til þess að
bandarísk yfirvöld lýstu yfir neyðar-
ástandi án ástæðu. Yfirheyrslurnar
hafa ekki leitt til sakfellinga fyrir
dómi og framburður, sem fékkst með
aðferðum CIA, er líkast til ekki not-
hæfur fyrir rétti. Hins vegar hafa
þessar aðferðir skapað mikla andúð á
Bandaríkjamönnum og orðspor
þeirra beðið hnekki eins og Obama
benti á í samtali í þættinum 60 mín-
útum: „Á bara að halda áfram þar til
allur múslíma- og arabaheimurinn
fyrirlítur okkur? Höldum við virki-
lega að það geri okkur öruggari?“
Pyntingar CIA enn afhjúpaðar
Reuters
Pyntingar Fanga misþyrmt í Abu Ghraib-fangelsinu. Myndin er frá 2003 og ber vitni þeim aðferðum, sem CIA beitti við yfirheyrslur í tíð George W. Bush.
‘‘... HALDA ÁFRAM ÞARTIL ALLUR MÚSLÍMA-OG ARABAHEIMURINNFYRIRLÍTUR OKKUR?
HÖLDUM VIÐ VIRKILEGA
AÐ ÞAÐ GERI OKKUR
ÖRUGGARI?
TENGLAR
..............................................
http://www.nybooks.com/icrc-
report.pdf
http://documents.nytimes.com/
justice-department-memos-on-
interrogation-techniques#p=1
Yfirheyrsluaðferðir
CIA eru aftur í sviðs-
ljósinu eftir að leyni-
skýrslu Rauða kross-
ins var lekið á netið
og minnisblöð úr tíð
Bush voru birt.
skýrslunni, og er tekið fram að það
orðalag eigi ekki að draga úr því hvað
harkalega var farið með fangana: „…
Alþjóða Rauði krossinn telur klár-
lega að í ásökunum mannanna fjór-
tán séu lýsingar á meðferð og yf-
irheyrsluaðferðum – einum og sér
Abu Zubaydah er einn þeirra, sem Rauði
krossinn ræddi við í Guantanamo. Hér lýsir
hann vatnspyntingum, sem hann var beittur á
þriðja staðnum þar sem honum var haldið
(fangarnir voru ítrekað fluttir á milli staða):
„Ég var settur á að mér sýndist sjúkrarúm og
reyrður mjög fast niður með ólum. Svartur
klútur var síðan setur yfir andlitið á mér og
yfirheyrslumennirnir notuðu sódavatnsflösku
til að hella vatni á klútinn þannig að ég gat
ekki andað. Eftir nokkrar mínútur var klút-
urinn fjarlægður og rúminu snúið í upprétta
stöðu. Þrýstingur ólanna á sár mín kölluðu
fram mikinn sársauka. Ég ældi. Rúmið var síð-
an aftur sett í lárétta stöðu og sama pynt-
ingin endurtekin með svarta klútinn yfir and-
litinu á mér og vatni hellt úr flösku. Í þetta
skipti hallaði höfuðið á mér meira aftur og
niður og vatninu var hellt í lengri tíma. Ég
barðist án árangurs við að ná andanum. Ég
hélt að ég myndi deyja. Ég missti stjórn á
þvagi mínu. Eftir þetta missi ég enn stjórn á
þvagláti þegar ég er undir álagi.“
Bin Attash lýsir yfirheyrslum í Afganistan:
„Daglega fyrstu tvær vikurnar var ól sett um
háls mér og síðan notuð til að skella mér utan
í veggi á yfirheyrsluherberginu. Hún var einn-
ig sett um háls mér þegar ég var tekinn úr
klefa mínum til yfirheyrslu og notuð til að
leiða mig eftir ganginum. Hún var einnig not-
uð til að skella mér utan í veggi gangsins.“
Khalid Shaik Mohammed lýsir yfir-
heyrslum, sem hann heldur að hafi átt sér
stað í Póllandi: „Þegar yfirheyrslan hófst aft-
ur sagði einn af „emírunum“ mér að þeir
hefðu fengið grænt ljós frá Washington til að
gera honum „erfitt fyrir“. Þeir notuðu aldrei
orðið „pyntingar“ og töluðu aldrei um „lík-
amlegt álag“, aðeins um að gera „erfitt fyrir“.
Mér var aldrei hótað með dauða, reyndar var
mér sagt að þeir myndu ekki leyfa mér að
deyja, en ég yrði sendur „að dauðans dyrum
og aftur til baka“. Fyrir utan það þegar ég var
tekinn til yfirheyrslu í öðru herbergi var ég
geymdur í mánuð í klefa standandi með hend-
urnar járnaðar og festar yfir höfði mér og
fæturna járnaða og festa við gólfið. Auðvitað
sofnaði ég stundum á meðan ég var hafður í
þessari stöðu. Þá hvíldi allur þungi minn á
járnunum um úlnliði mína, sem leiddi til op-
inna, blæðandi sára. Járnin um ökklana á mér
ollu einnig opnum, blæðandi sárum. [Ör í
samræmi við þennan framburð sáust á báð-
um úlnliðum sem og báðum ökklum.] Báðir
fætur mínir urðu mjög bólgnir af að standa
nánast látlaust í heilan mánuð...
Meðan á harkalegasta tímanum í yfir-
heyrslunum stóð gaf ég mikið af röngum upp-
lýsingum til að láta þá sem yfirheyrðu mig fá
það sem ég taldi að þeir vildu heyra til þess
að hinni illu meðferð yrði hætt. Ég sagði yf-
irheyrslumönnunum síðar að aðferðir þeirra
væru heimskulegar og hefðu öfug áhrif. Ég er
viss um að mikið af hinum röngu upplýs-
ingum, sem ég var neyddur til að búa til, til að
hinni illu meðferð yrði hætt, sóaði miklu af
tíma þeirra og leiddi nokkuð oft til þess að
gefnar voru út falskar viðvaranir í Bandaríkj-
unum.“
Að dauðans dyrum og aftur til baka
Reuters