SunnudagsMogginn - 15.11.2009, Blaðsíða 26

26 15. nóvember 2009
C
lutter-fjölskyldan átti sér einskis ills von
þegar hún tók á sig náðir á búgarði sínum í
Holcomb í Kansas fyrir réttum fimmtíu árum.
Hjónin Herb og Bonnie og yngri börn þeirra
tvö, Nancy, 16 ára, og Kenyon 15 ára. Tvær eldri dæt-
urnar Eveanna og Beverly voru fluttar að heiman. Þau
vöknuðu upp með andfælum um nóttina, tveir vopn-
aðir ókunnugir menn stóðu yfir þeim. Þeir heimtuðu fé
og spurðu ítrekað um peningaskápinn.
Eftir að hafa gengið úr skugga um að ekkert reiðufé
og enginn peningaskápur væru á búgarðinum missti
annar innbrotsþjófanna, hinn 31 árs gamli Perry Smith,
stjórn á skapi sínu og skar húsbóndann á háls. Lét
ódæðismaðurinn ekki þar við sitja heldur skaut hann
líka í höfuðið með haglabyssu.
Því næst voru mæðginin, viti sínu fjær af skelfingu,
leidd til slátrunar, eitt af öðru. Fyrst Kenyon, þá Nancy
og loks Bonnie. Þegar tvímenningarnir, Smith og vit-
orðsmaður hans, Dick Hickock, 28 ára, yfirgáfu bú-
garðinn var enginn þar með lífsmarki.
Clutter-fjölskyldan var sveitungum sínum harm-
dauði enda ákaflega vel liðin. Herb Clutter var stað-
fastur meþódisti sem braust til álna af ósérhlífni og
eljusemi. Hann var orðlagður fyrir sanngirni og að gera
vel við kaupamenn sína.
Ódæðið vakti óhug um gjörvöll Bandaríkin og æð-
isgengin leit hófst að morðingjunum. Henni lauk dag-
inn fyrir gamlársdag 1959 þegar Smith og Hickock voru
teknir höndum í Las Vegas. Þeir voru báðir á reynslu-
lausn úr fangelsi og játuðu á sig verknaðinn.
Dæmdir til hengingar
Frásögn þeirra var þó ekki samhljóma. Hickock fullyrti
að Smith hefði framið öll morðin en Smith staðhæfði að
Hickock hefði skotið mæðgurnar. Hann dró síðar í land
og gekkst við öllum morðunum sjálfur, þar sem hann
kenndi í brjósti um móður Hickocks. „Hún er yndisleg
manneskja,“ sagði hann.
Ástæðan fyrir því að félagarnir brutust inn þessa ör-
lagaríku nótt var sú að samfangi þeirra í ríkisfangelsinu
í Kansas, sem vann um tíma á Clutter-býlinu, fullviss-
aði þá um að þar væri a.m.k. 10.000 dali að finna í pen-
ingaskáp. Það var hugarburður.
„Mig langaði ekki að gera manninum mein. Hann var
sannur séntilmaður, ljúfur í viðkynningu. Ég var þeirr-
ar skoðunar alveg þangað til ég skar hann á háls,“ sagði
Perry í yfirheyrslum um fyrsta vígið.
Þeir Hickock neituðu báðir að tjá sig fyrir dómi og
fyrir vikið liggur ekki með óyggjandi hætti fyrir hvor
gerði hvað þessa skelfilegu nótt á Clutter-búgarðinum.
Tvímenningarnir voru báðir fundnir sekir og dæmdir
til dauða. Dómnum var framfylgt með hengingu laust
eftir miðnætti 14. apríl 1965.
Morðin vöktu athygli margra, þeirra á meðal rithöf-
undarins Trumans Capotes, sem rannsakaði málið nið-
ur í kjölinn. Hann varði drjúgum tíma á vettvangi og
heimsótti Perry Smith ítrekað á dauðadeildina. Með
þeim þróaðist samband. Smith, sem var af ind-
íánaættum, var á ýmsa lund óvenjulegur maður. Margt
bendir til þess að hann hafi verið siðblindur en hann
átti líka sínar mjúku hliðar, unni t.a.m. bókmenntum
og listum. Meðan á dvöl hans á dauðadeildinni stóð orti
Smith ljóð og málaði myndir fyrir samfanga sína af fjöl-
skyldum þeirra eftir ljósmyndum. Þetta dró Capote að
honum.
Heimildavinna rithöfundarins bar loks ávöxt þegar
„óskálduð skáldsaga“, eins og hann komst sjálfur að
orði, Með köldu blóði, kom út árið 1966.
orri@mbl.is
Skar
séntilmann
á háls
Á þessum degi
15. nóvember 1959
Clutter-fjölskyldan saman komin á búgarði sínum meðan allt lék í lyndi.
Því næst voru mæðginin,
viti sínu fjær af skelfingu,
leidd til slátrunar, eitt af
öðru. Fyrst Kenyon, þá
Nancy og loks Bonnie.
Dick Hickock og Perry Smith í fjötrum.
F
yrir skömmu fóru fram athygl-
isverðar umræður í Bretlandi
um áfengi og áfengissýki. Til-
efnið var brottrekstur for-
manns ráðgjafanefndar innanríkisráðu-
neytisins brezka um misnotkun fíkniefna.
Sá maður, David Nutt prófessor, hafði lýst
skoðunum á mismunandi tegundum
fíkniefna, skoðunum sem féllu viðkom-
andi ráðherra ekki í geð.
Í þessum umræðum lýsti David Nutt
áfengi, sem einhverri mestu ógn, sem
þjóðfélög nútímans stæðu frammi fyrir.
Áfengi væri tímasprengja, sem stjórnvöld
yrðu að gera sér grein fyrir, að væri til
staðar. Lifrarsjúkdómar vegna áfeng-
isneyzlu væru líklegir til að verða mesta
heilbrigðisvandamál næstu ára. Meira
vandamál en hjartasjúkdómar. Þessi veru-
leiki ásamt þeim félagslegu vandamálum,
sem leiddi af áfengisdrykkju og mikill
fjöldi dauðaslysa í umferð af sömu ástæðu
gerði það að verkum, að áfengi væri ein
mesta ógn, sem þjóðir horfðust nú í augu
við. David Nutt lýsti þeirri skoðun, að
setja ætti aldursmörk vegna áfeng-
isdrykkju við 21 ár og þrefalda verð á
áfengi til þess að draga úr neyzlu þess.
Þessar skoðanir hins brezka prófessors
voru ekki ástæðan fyrir brottrekstri hans
heldur sú staðhæfing, að sumar tegundir
annarra fíkniefna væru ekki verri en
áfengi. Hins vegar var ljóst að yfirlýsingar
David Nutt um skaðsemi áfengis féllu í
grýttan jarðveg og auðvelt að sjá hvers
vegna. Áfengisneyzla er ríkur þáttur í
„menningu“ íbúa á Bretlandseyjum eins
og sjá má í brezkum kvikmyndum og
sjónvarpsþáttum og nánast á hverju götu-
horni þar í landi. Að þrefalda verð á áfengi
væri pólitískt óvinsælt og líklegt til að
draga úr áfengisauglýsingum í fjölmiðlum.
Prófessorinn hefur hins vegar rétt fyrir
sér í öllum meginatriðum og þarf hvorki
sérfræðinga eða rannsóknir til að sýna
fram á það. Við þekkjum öll úr okkar dag-
lega lífi og fjölskyldna okkar margar kyn-
slóðir aftur í tímann, hvers konar böl
áfengi er. Ofneyzla þess hefur ekki ein-
ungis áhrif á viðkomandi einstakling
heldur getur það nánast eyðilagt líf barna
og maka og haft áhrif á líf annarra ein-
staklinga um aldur og ævi. Áfengi er ótrú-
lega mengandi og eyðileggjandi fíkniefni,
sem mengar heimili og vinnustaði með
þeim hætti að tími er kominn til að skera
upp herör gegn neyzlu þess.
Það þarf ekki að lesa margar bækur
um aldamótakynslóðina fyrir
hundrað árum til þess að átta sig á
að ofnotkun áfengis hefur verið
stórfellt þjóðfélagslegt vanda-
mál á Íslandi undir lok 19. aldarinnar og í
byrjun 20. aldar. Þar er komin skýring á
því, að Góðtemplarareglan varð jafn öflug
félagsmálahreyfing og raun varð á þá.
Merki þeirra áhrifa mátti sjá fram eftir 20.
öldinni. Forfeður okkar, afar og ömmur,
hafa gert sér grein fyrir, að ein forsenda
þess, að þetta fátæka samfélag á hjara ver-
aldar gæti náð sér á strik var að berjast
gegn áfengisneyzlu.
Á seinni tímum hefur mönnum orðið
ljóst, að ofnotkun áfengis hefur ekki bara
áhrif á viðkomandi einstakling heldur
djúpstæð áhrif á hans nánasta umhverfi.
Þeir, sem eru vel að sér í þessum fræðum
sjá það smátt og smátt á fólki, að það hefur
alizt upp við ofneyzlu áfengis á heimili
sínu í æsku og ber þess merki alla ævi í
samskiptum við aðra, þótt sá hinn sami
hafi aldrei bragðað dropa af áfengi sjálfur.
Um slík áhrif áfengisneyzlu á fjölskyldur
hafa vafalaust verið skrifaðar margar
bækur og margvíslegar rannsóknir verið
framkvæmdar á þessum afleiðingum
áfengisdrykkju. Eina þeirra bóka rak á
fjörur mínar fyrir löngu og kom út fyrir
um tveimur áratugum. Hún nefnist: Adult
Children. The Secrets of Dysfunctional
Families. Höfundar eru John Friel og
Linda Friel. Margir þeirra, sem hafa lesið
þessa bók hafa vafalaust rekist á sjálfa sig á
síðum hennar.
Það hefur mikil vinna og miklir fjár-
munir verið lagðir í það á seinni áratugum
að bregða upp glæsimynd af áfengisneyzlu
og telja fólki trú um, að eitthvað sé til, sem
geti kallast vínmenning. Sá kostnaður
hefur að sjálfsögðu verið greiddur af þeim,
sem hagsmuna eiga að gæta, framleið-
endum og seljendum áfengis. Þessi
„menning“ hefur eyðilagt líf ótrúlega
margra en áberandi minni fjármunum
varið til þess að draga úr þeirri eyðilegg-
ingu. Meðvirkni nútíma samfélags að
þessu leyti er ekki minna rannsóknarefni
en meðvirkni þjóðarinnar með „ölæði“
fjármálageirans á undanförnum árum.
Á fyrri hluta 20. aldarinnar var það
Góðtemplarareglan, sem tók af skarið og
beitti sér fyrir því, að spyrnt var við fót-
um. Á síðari hluta 20. aldarinnar kom það
í hlut annarra félagasamtaka, SÁÁ. Þór-
arinn Tyrfingsson, læknir, er afreksmaður
á þessu sviði. Þær fjölskyldur á Íslandi eru
ótrúlega margar, sem eru honum þakklát-
ari en orð fá lýst, þótt ekki fari hátt. Í stað
þess að þurfa stöðugt á brattann að sækja
ætti sá maður að fá stuðning alþjóðar við
það merka starf, sem hann hefur unnið og
er að vinna.
Það er kominn tími til að stjórnvöld og
þar með Alþingi hætti að líta á áfeng-
isvandann, sem jaðarvanda í samfélagi
okkar. Brezki prófessorinn, David Nutt,
hefur rétt fyrir sér í því, að áfengisneyzla
er ein mesta ógn, sem samfélög nútímans
standa frammi fyrir. Þótt sú ógn sé ekki
alltaf áþreifanleg – hún er það oft – en lýsi
sér gjarnan í sálarlífi fólks, sem getur verið
jafn hættulegt, er áfengisneyzla þjóð-
félagslegt vandamál, sem takast verður á
við. Í stað þess að leiða það vandamál hjá
sér eiga stjórnmálamennirnir að horfast í
augu við það og láta til sín taka. Og það
eiga fjölmiðlar að gera líka í stað þess að
leita allra hugsanlegra leiða til þess að
komast fram hjá banni við auglýsingum á
áfengi, sem sumir þeirra gera.
Áfengi er böl og ógnun við samfélög nútímans
Af innlendum
vettvangi…
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is