SunnudagsMogginn - 15.11.2009, Blaðsíða 54

54 15. nóvember 2009
H
ver var Snorri Sturluson? Óskar Guðmundsson
reynir í þessu umfangsmikla verki að svara
spurningunni og útskýra jafnframt verk
mannsins, umhverfið sem hann lifði og hrærð-
ist í, og æviferilinn. En hver var þessi Snorri? Engar sam-
tímamyndir eru til af honum, engin lýsing er heldur til á
honum, en bækur eru honum eignaðar og hann er fyr-
irferðarmikil persóna í Sturlungu. Grunnskólanámið
segir að Snorri hafi sagt hin fleygu orð „Út vil ek“ þar
sem hann var staddur í Noregi og vildi komast heim,
hann hafi skrifar margar merkar bækur og síðan hafi
hann verið drepinn heima hjá sér í Reykholti árið 1241,
eftir að hafa mælt hin frægu lokaorð „Eigi skal höggva“.
Þegar talað er um merkustu íslensku rithöfundana eru
þeir Halldór Laxness oft nefndir í sömu andrá. Bækur
hafa verið skrifaðar um Halldór – svo sannarlega var
kominn tími til að stórt verk væri skrifað um Snorra;
framtakinu ber að fagna, og útkomunni.
Bakgrunnur Óskars er blaðamennskan, en hann er
menntaður í sagnfræði og bókmenntum og hefur auk
þess unnið að rannsóknum á miðöldum og tekið saman
upplýsingar um minnisverð tíðindi frá þeim tíma. Allt
nýtist þetta honum við ritun Snorra. Óskar leitar heim-
ilda víða og vísar í hin og þessi skjöl, eins og sést á tilvís-
ana-, heimilda- og nafnaskrám sem fylla um 60 síður. En
þrátt fyrir að fræðilegum kröfum sé fylgt hefur höfund-
urinn einsett sér að skrifa sögu sem er læsileg, for-
vitnileg, og ennfremur spennandi, og það tekst honum
vel.
Í raun er ekki annað hægt er dást að þeirri samfellu
sem er í frásögninni, þar sem heimildir eru greinilega oft
af skornum skammti. Óskar gæðir frásögnina lífi og lit
með sviðsetningum og hugleiðingum um aðstæður,
menn og málefni. Hann fylgir ævi Snorra; til að byrja
með tekur hann ákveðin árabil fyrir og rekur hvað drífur
á daga söguhetjunnar, en þegar líður á er það eitt ár í
senn, og er það flæði af og til brotið upp með köflum þar
sem fjallað er um tiltekna þætti, eins og auðmanninn
Snorra eða rithöfundinn Snorra.
Og þetta er svo sannarlega hrífandi frásögn, enda
Snorri Sturluson einn helsti leikarinn í þeim dramatísku
og blóðugu átökum sem leiddu til þess að Íslendingar
töpuðu sjálfstæði sínu. Við kynnumst piltinum sem ung-
um er komið í fóstur í Odda, hvernig hann tengist helstu
valdaættum landsins og í Noregi, og hvernig auður og
völd taka að safnast að honum á fullorðinsárum. Á sama
tíma er hann að yrkja og skrifa, eða láta skrifa bækur fyrir
sig.
Lesandinn kynnist ótal persónum, og hætt við að á
stundum þyki mönnum nóg um. En tengslin voru þetta
flókin, allir skyldir öllum, eða tengdir á margvíslegan
hátt, og menn mynduðu bandalög eftir því hvernig vind-
ar blésu. Óskari tekst vel að hjálpa lesandanum við
kynnin af sögupersónum því reglulega er brugðið upp
misstórum ættartrjám, sem sýna tengslin; foreldra og
börn, frillur og frændur, og ennfremur hjálpa margar
skýringarmyndir við skilning.
Vissulega byggist margt á Sturlungu, enda fjallar hún
um aðalpersónur sögunnar og er rituð af frændum
Snorra; Óskar segist hafa tilhneigingu til að virða heim-
ildagildi hennar. Þetta er ekkert síður saga þessara tíma
en saga Snorra Sturlusonar, tíma gríðarlegra flokka-
drátta, valdabaráttu og svika. Óskari tekst vel að segja þá
sögu alla, og sýna hvernig Snorri hefst til valda en lendir
smám saman undir og fellur að lokum fyrir hendi frænda
sinna og tengdasona.
Að ósekju hefði mátt fjalla enn meira, og jafnvel fræði-
legar, um rithöfundinn Snorra; um verkin sem honum
eru eignuð, ekki síst prósann. Það hefði aukið gildi bók-
arinnar enn frekar, án þess að draga nokkuð að ráði úr
því fína rennsli sem Óskar nær í frásögnina þegar Snorri
fer að fullorðnast og margar helstu persónur hafa verið
kynntar til sögu. En engu að síður er þessi ævisaga Snorra
afskaplega vel lukkuð, og varpar ljósi á áhugaverðan en
mótsagnakenndan mann, og þá róstusömu tíma þegar
hann var uppi – áður en hann sagði í kjallaranum í Reyk-
holti við Árna beisk „Eigi skal höggva.“
Spennusaga
um skáld
með völd
Ævisaga
Snorri – Ævisaga Snorra Sturlusonar 1179-1241.
bbbbm
Eftir Óskar Guðmundsson.
528 bls. JPV útgáfa, 2009
Einar Falur Ingólfsson
„Þetta er ekkert síður saga þessara tíma en saga Snorra Sturlusonar, tíma gríðarlegra flokkadrátta, valdabaráttu og svika,“
segir meðal annars í dómnum. Óskari Guðmundssyni tekst vel að segja þá sögu alla.
Morgunblaðið/Kristinn
Ég ætla að byrja á því að bregða mér kvöldstund í litla
kotið mitt í Hvalfirði, teyga í mig myrkrið, kyrrðina,
vetrarilminn.
Á laugardaginn skunda ég á Þjóðfund, sem mér var
boðið á, líkt og fjölda Íslendinga.
Þjóðfundur er spennandi stefnumót, frábært frum-
kvæði sem sprettur úr grasrót. Ég hlakka til að verja
deginum með skemmtilegu, frjóu fólki.
Ég skynja að við sem þjóð viljum svo gjarnan láta af
reiðinni og óskum þess að við gætum farið
að huga að framtíð okkar með öðrum
hætti en áður, minnug þess góða og
þess illa sem er að baki, en tilbúin til
gangast nýjum ævintýrum á hönd.
Um kvöldið mun ég snæða og gleðjast
með góðum vinkonum, sem ég hitti
alltof sjaldan en eiga í mér streng.
Við munum efalaust ræða um
það versta en líka það allra
besta og vonandi meira af því.
Sunnudaginn ætla ég að eiga
fyrir mig og mína, vakna
seint, vera lengi í sloppnum.
Kannski lesa, sakna gamla
góða Moggans, kannski skrifa
dálítið, um eitt af mínum
hugðarefnum, kannski eitt-
hvað allt annað. Dagir sem
bara rætist eru oft bestir.
Helgin mín Ása Richardsdóttir fram-
kvæmdastjóri Íslenska dansflokksins
Skundar á Þjóðfund
E
inhver magnaðasti íslenzkur sellóleikur án
undirleiks sem undirritaður man eftir úr okkar
ljósvaka á seinni árum hljómaði síðdegis á Guf-
unni í Breiðstrætisþætti Ólafar Sigursveins-
sóttur á þriðjudag. Þátturinn var jafnframt viðtal við
Sæunni Þorsteinsdóttur (f. 1974) er átti heiðurinn af
nefndum leik, teknum upp í Ísafjarðarkirkju á hátíðinni
Við Djúpið í sumar. Viðfangsefnið var þáttur úr einleiks-
svítu Gaspars Cassabò, er hingað ku hafa komið fyrir
nærri hálfri öld.
Í einu orði sagt frábær túlkun. Tæknilega örðulaus –
og innlifuð svo eftir sat.
Fyrsta hugsun manns að þeim tónum liðnum var því
ekki nema eðlileg: Hafi aðeins 2000 manns heyrt þetta,
hlýtur að verða smekkvaðandi húsfyllir í kvöld!
En viti menn. Sú vænting rættist aðeins til hálfs. Sem
oftar var maður litlu nær um orsakir. Burtséð auðvitað
frá gamalkunnu lögmáli þess að flestir hlustendur vilja
geta gengið að innstæðu vísri – er ágerist þegar auraráð
fara minnkandi. Þar kann að hafa hefnt sín hve Sæunn
hefur enn sjaldan komið fram hérlendis, jafnvel þótt
lokið hafi meistaranámi með láði vestan úr Juilliard tón-
listarháskóla.
Alltjent var þetta kvöld fyrsta sviðsupplifun mín af
hljómlistarkonunni ungu, og átti það eflaust við um
fleiri. Því miður drógu nokkrir þættir, fæstir á valdi sel-
listans, svolítið úr heitustu eftirvæntingum. Í fyrsta lagi
er Salurinn ekki nógu gott sellóhús. Eftirómun er of
þurr, og í engum samjöfnuði við fyrrgetna upptöku
(þótt kunni að vísu að hafa verið eftirbætt með „ambí-
ens“-tækjum). Í annan stað hallaði Bösendorferflygill-
inn ískyggilega á sellóið í styrk um leið og slagharpan fór
upp úr mezzoforte, og hélzt það allt til enda. Því jafnvel
þótt undirleikur Kristins Arnar væri oftast prýðisvel
samstilltur í tíma og skilaði víða undragóðri frammi-
stöðu í m.a.s. svæsnustu fingurbrjótum, þá fór með
orðalagi Christians Bachs of lítið fyrir viðeigandi „syngj-
andi forte“ tóni. Sterkustu kaflar Kristins voru hvort-
tveggja of harðir – og of sterkir.
Það var sízt knéfiðlunni til framdráttar. Enda fóru fyr-
ir vikið óþarflega margir virtúósir forte-sprettir fyrir
lítið; nánast keyrðir í spað af flygli á fullopnu loki. Slíkt
kostar sitt, og í frumstæðu stjörnubókhaldi glataðist þar
líklega lokastjarnan.
Hitt stóð þó eftir. Erindi Sæunnar Þorsteinsdóttur við
áheyrendur var óumdeilanlegt. Ótrúlega þroskuð túlk-
un hennar náði yfir allan skalann – allt frá syngjandi
angurværð að svarrandi rytmísku ágengi. Og það á ofur-
víðu styrksviði. Mótunin var ýmist gædd þvílíkum smit-
andi gáska, íhugulli alvöru eða skapmiklum krafti að
ætti að óbreyttu eftir að hasla sér eftirminnilegan völl í
hérlendu tónlistarlífi, ef ekki víðar.
Þó kannski fyrst að æðstu gegnlýsingu lokinni. Selló-
svítum Bachs!
Skapmikill bráðþroski
TÓNLIST
Kammertónleikar bbbbn
Salurinn
Debussy: Sellósónata. Beethoven: Sellósónata í A Op. 69. Jana-
cek: Pohádka. Franck: Sellósónata. Martinu: Tilbrigði um stef eft-
ir Rossini. Sæunn Þorsteinsdóttir selló, Kristinn Örn Kristinsson
píanó. Þriðjudaginn 3. nóvember kl. 20.
Ríkarður Ö. Pálsson
Lesbók