SunnudagsMogginn - 15.11.2009, Blaðsíða 51

15. nóvember 2009 51
fífldjarft. Sé það skoðað í ljósi síns tíma er það hrein
fífldirfska og þurfti talsvert hugrekki til þess að
dengja sér í þann streng. Það verður ekki af Vigdísi
tekið.
Það er líka greinilegt að hvorki Vigdís né aðstand-
endur framboðsins trúa því í raun framan af að sigur-
möguleikarnir séu miklir. Það var í raun og veru svo
gífurlega róttækur gjörningur að kjósa fráskilda ein-
stæða móður í sæti þjóðhöfðingja á Bessastöðum, að
menn áttu bágt með að sjá Íslendinga gera það þegar á
hólminn var komið. Enda kom á daginn að karlveldið
var ekki sátt við að einhver stelpa væri allt í einu
komin inn í þeirra heim og ætlaði að gera sig gildandi.
Það tók Vigdísi allmörg ár að vinna embættis-
mannakerfið, sem var nánast einvörðungu skipað
körlum, á sitt band.“
Ætlaði sér að hætta
Kemur viðhorf hennar til stjórnmálamanna þessa
tíma fram í bókinni?
„Það er fjallað um þau samskipti og sjálf tjáir hún
sig líka um þau. Það ber að hafa í huga að Vigdís er
forseti á tíma þegar fyrirferðarmiklir menn, stór egó,
eru í stjórnmálunum: Davíð Oddsson, Steingrímur
Hermannsson, Ólafur Ragnar Grímsson, Jón Baldvin
Hannibalsson, svo þeir helstu séu nefndir, allt litríkir
og sterkir stjórnmálamenn sem hún þarf að eiga sam-
skipti við og þau eru upp og ofan. Ég held að það hafi
skipt miklu fyrir hana að Gunnar Thoroddsen var
fyrsti forsætisráðherrann sem hún átti samskipti við.
Vigdís kom strax á þeim sið, sem síðar hélst, að for-
sætisráðherra hitti forseta vikulega og setti hana inn í
helstu mál. Það var mikilvægt fyrir hana að sá fyrsti
sem setti hana inn í málin skyldi vera þessi gamal-
reyndi nestor stjórnmálanna. Hún bjó að því seinna.
Í bókinni segist Vigdís sjá eftir því að hafa ekki hætt
árið 1992 eins og hún hafði alltaf ætlað sér. Það var
lagt mjög hart að henni að halda áfram og hún ákvað
að verða við þeim óskum þvert gegn eigin sannfær-
ingu. Síðasta kjörtímabilið varð henni líka nokkuð
erfitt og reyndi mikið á hana.
Síðasti kaflinn í bókinni heitir Hér og nú, og hefur
nokkra sérstöðu vegna þess að hann er samtal okkar
Vigdísar um hrunið. Þar fer hún yfir það hvernig það
horfir við henni, hvað fór úrskeiðis og hvernig við
ættum að byggja okkur upp að nýju. Hún segir þar
meðal annars að henni hafi um tíma fundist eins og
allt hennar starf, til dæmis landkynningarstarf á er-
lendum vettvangi, væri fyrir bí.“
Samúð með viðfangsefninu
Er hægt að skrifa bók eins og þessa án þess að draga
upp glansmynd af viðfangsefninu?
„Bókin er ekki skrifuð eftir mynstri heilagra manna
sagna, enda er Vigdís manneskja en ekki dýrlingur. Og
manneskjur gera mistök og engin ástæða til að reyna
að fela það. Í rauninni skrifa ég þessa bók í svipuðum
anda og ævisögu Jónasar. Það skrifar enginn bók af
þessu tagi án þess að hafa ákveðna samúð með við-
fangsefninu, enda er markmiðið að skilja persónuna
og velta henni fyrir sér. Ef menn ganga til slíks verks
með illvilja eða staðráðnir í að taka niður um viðkom-
andi er sannarlega ástæða til að vantreysta höfundum.
Hér er frekar verið að leita skilnings en fella dóma. Ég
er að bregða upp mynd af Vigdísi, ævi hennar og
gjörðum í þeim tilgangi að eftir lestur bókarinnar sé
lesandi einhverju nær um persónuna og skilji hana
betur. Síðan draga menn sínar ályktanir af því sjálfir.
Rithöfundar eiga að treysta lesendum sínum, ekki að
ætlast til að þeir kokgleypi allar sínar staðhæfingar. En
ég er sannfærður um það að lesendur muni sjá Vigdísi í
talsvert nýju ljósi.“
Nú er þetta mikil bók að vöxtum og hlýtur að hafa
tekið á. Tekur ekki við tómarúm þegar slíku verki
sleppir?
„Það er vissulega skrýtin tilfinning. Ég vil gjarnan
taka fram að þetta hefur verið afar skemmtilegt verk-
efni og lærdómsríkt fyrir mig. Það hefur verið gaman
að kynnast Vigdísi svona náið og ég vona líka að bókin
endurspegli það, hún sé skemmtileg aflestrar þótt ekki
sé alltaf bjart yfir. En ég vinn upp tómleikakenndina
með því að halda áfram að skrifa.
Ég hef lengi verið með bók í smíðum um Bjarna
Thorarensen, skáld og amtmann á Möðruvöllum. Það
er frábært efni sem ég ætla að reyna að klúðra ekki.
Svo langar mig að skrifa ævisögu annars stórmerks 19.
aldar manns, Sveinbjarnar Egilssonar. Ég datt inn í
bréf hans fyrir mörgum árum á safni í Kaupmannahöfn
og gat ekki slitið mig frá þeim, þau voru svo frábær-
lega skrifuð, og frá þeim stafaði svo mikilli hlýju og
húmanisma að ég varð snortinn. Þegar ég sagði svo við
einn vin minn að mig langaði að skrifa ævisögu Svein-
bjarnar, þá horfði sá á mig undrunaraugum og sagði:
„Sveinbjörn Egilsson? Maður sem spilaði á flautu og
var góður við börnin sín! Það hefur enginn áhuga á
slíkum manni.“ En kannski eru tímarnir breyttir.“
Í bókinni segist Vigdís
sjá eftir því að hafa ekki
hætt árið 1992 eins og
hún hafði alltaf ætlað
sér. Það var lagt mjög
hart að henni að halda
áfram og hún ákvað að
verða við þeim óskum
þvert gegn eigin sann-
færingu. Síðasta kjör-
tímabilið varð henni líka
nokkuð erfitt og reyndi
mikið á hana.
Vigdís með Þorvaldi bróður sínum.
Vigdís, lífsreynd kona sem varð forseti.
Morgunblaðið/Árni Sæberg