Morgunblaðið - 16.01.2010, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 2010
Íslandsbankiauglýsti í gæreftir tilboðum
í Sjóvá-Almennar
tryggingar, sem
bankinn og félag á
hans vegum tóku
yfir vegna skulda-
mála. Áður hafði Íslandsbanki
sett Skeljung, Steypustöðina
og Árvakur, útgáfufélag
Morgunblaðsins, í opið sölu-
ferli.
Þetta er eðlileg aðferð þeg-
ar bankar hafa þurft að taka
yfir stór fyrirtæki eftir að eig-
endur þeirra hafa ekki getað
staðið í skilum með skuldir
sínar. Eigendurnir hafa þar
með misst fyrirtækin og bank-
inn þurft að afskrifa skuldir.
Eftir það reynir hann að fá
sem mest fyrir fyrirtækið sem
sett hafði verið að veði fyrir
skuldinni. Fyrri eigendur
koma ekki að þessu máli, þeir
misstu eignina vegna vanskila
en aðrir kaupa fyrirtækið og
halda áfram rekstri þess.
Svona ganga hlutirnir al-
mennt fyrir sig og þykir eðli-
legt. Af þeim sökum hefur
verið sérkennilegt að fylgjast
með meðferð á máli Haga og
móðurfélags þeirra, 1998, í
Arion banka.
Af einhverjum ástæðum,
sem enn hafa ekki verið skýrð-
ar, hefur 1998, og þar með
Hagar, ekki verið sett í opið
söluferli. Mánuðum saman
hafa staðið yfir viðræður við
fyrrverandi eigendur 1998 –
sem misstu félagið til bankans
vegna skuldamála – án þess að
nokkur eðlilegur grundvöllur
sé sjáanlegur fyrir þeim við-
ræðum.
Hagar eru ekki einhver
smásjoppa sem varð illa úti
vegna hrunsins. Hagar eru
með um eða yfir helmings
markaðshlutdeild
á matvörumarkaði
og skuldavandi
þeirra stafar af því
að þeir voru óhóf-
lega skuldsettir
löngu fyrir hrun.
Um þetta mátti
meðal annars lesa í fróðlegri
fréttaskýringu í viðskipta-
blaði Morgunblaðsins á
fimmtudag.
Samkvæmt könnun sem
Viðskiptablaðið birti um miðj-
an desember sl. um viðhorf al-
mennings til þess hvernig
skuli leysa málefni Haga er
ljóst að fólk mun ekki sætta
sig við að þeir sem áttu fyrir-
tækið og stýrðu því í þau
vandræði sem það nú er í fái
sérmeðferð í Arion banka. Yf-
ir 96% landsmanna telja að
ekki sé réttlætanlegt að samið
sé við fyrri eigendur ef það
felur í sér niðurfellingu
skulda. Langflestir eru einnig
þeirrar skoðunar að sala Haga
eigi að fara fram með opnum
hætti, líkt og gerst hefur með
önnur stór fyrirtæki, nú síðast
Sjóvá-Almennar tryggingar.
Þó að enn virðist ætla að
verða dráttur á málefnum
Haga innan Arion banka má
ætla að styttast fari í að
ákvörðun verði tekin um
hvaða leið skuli farin við að
selja fyrirtækið. Sú ákvörðun
hlýtur að þurfa að taka fullt
tillit til þeirra eðlilegu sjón-
armiða sem fram koma í fyrr-
greindri könnun, að fyrir-
tækið verði selt í opnu ferli.
Bankinn getur ekki horft
framhjá því að aldrei gæti orð-
ið sátt um ákvörðun sem fæli í
sér að hygla tilteknum aðilum.
Hann hlýtur að tryggja að
jafnræði og sanngirni verði
höfð að leiðarljósi við lausn á
málefnum Haga.
Arion banki hlýtur
að sjá að engin sátt
getur orðið um að
hygla fyrri eig-
endum Haga }
Hagar fari
í opið söluferli
Útgerðarmennlýsa þessa
dagana áhyggjum
sínum af stefnu
stjórnvalda í sjáv-
arútvegsmálum.
Einn þessara út-
gerðarmanna, Guðrún Lár-
usdóttir, ritað til að mynda
grein í Morgunblaðið í gær og
benti á að fyrningarleiðin,
sem stjórnvöld vilja koma á,
kippir fótunum undan rekstri
útgerða í landinu.
Sjávarútvegur er í eðli sínu
áhættusamur rekstur og þar
er aldrei á vísan að róa.
Stundum veiðist vel og stund-
um illa. Verði
fyrningarleiðin of-
an á þurfa útgerð-
irnar þó ekki að
hafa áhyggjur af
sveiflum í rekstri
lengur. Eftir það
yrði reksturinn alger ein-
stefna niður á við. Vilji menn
losna við óvissuna úr sjávar-
útveginum er fyrningarleiðin
þess vegna alveg kjörin. Sé
áhugi á öflugum sjávarútvegi
og blómlegri byggð í landinu,
er hins vegar augljóst að
leggja verður þessar
tortímingarhugmyndir á hill-
una.
Enginn þarf að efast
um afleiðingar fyrn-
ingarleiðarinnar fyr-
ir sjávarútveginn }
Á vísan að róa Þ
egar falsveldi íslensku bankanna
var sem mest, á árunum fyrir
hrun, þótti jaðra við goðgá að
bera brigður á starfsemi þeirra.
Þeir, sem léðu máls á þeim
möguleika að skuldsetning bankakerfisins
væri líklega ósjálfbær, voru átaldir fyrir að
„tala niður“ þessar stofnanir, í starfsemi sem
byggðist að mestu leyti á trausti og trú.
Enda mátti svo sem þess vegna færa til
sanns vegar, að svo lengi sem tiltrúin væri
fyrir hendi væri allt í himnalagi. Spádómar
um bankahrun gátu orðið „sjálfrætandi“ og
stuðlað að því að fólk tæki peningana sína út,
en það þolir enginn banki í miklum mæli.
Nú má að vissu leyti segja að hið sama sé
uppi á teningnum og þá. Munurinn er hins
vegar sá að nú er það ríkið sem safnar skuld-
um. Skuldum sem líklega verða því ofviða á endanum.
Engu að síður eru þeir taldir vera niðurrifsmenn sem
benda á hræðilega fjárhagsstöðu íslenska ríkissjóðsins.
Staðan er nefnilega þannig að heildargreiðslur vegna
Icesave-skuldbindingarinnar munu nema 400 millj-
örðum króna, jafnvel þótt endurheimtur úr búi Lands-
bankans nái allri kröfu íslenska tryggingarsjóðsins. Þá
er reiknað með því að gengi íslensku krónunnar breyt-
ist ekki frá því sem nú er.
Og það verður að teljast ansi bjartsýnisleg forsenda.
Á næsta ári, 2011, verður ríkið að greiða af erlendum
lánum fyrir sem nemur 60% af tekjum sínum. Þetta er
nú verið að reyna að endurfjármagna með
lánum sem tengjast áætlun Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins. Það er nákvæmlega sami leikur
og bankarnir stunduðu. Menn eru að reyna
að rúlla vandanum á undan sér, í stað þess
að takast á við hann. Erlendar skuldir rík-
isins stigvaxa og þrýstingur á gengi krón-
unnar vex því einhvern tímann þarf að
greiða þessar skuldir.
Gengislækkun yrði svo aftur til þess að er-
lendar skuldir hækkuðu, mældar í krónum.
Ef gengi krónunnar félli t.a.m. um 30%, sem
er alls ekki fjarstæðukennt, yrði það til þess
að heildargreiðslur af Icesave-skuldinni færu
nærri 1.000 milljörðum króna. Það er talan
einn með tólf núllum fyrir aftan sig:
1.000.000.000.000.
Halda menn að við ráðum við þetta?
Eina lausnin á þeim vanda sem að okkur steðjar er að
skera ríkisútgjöld niður svo um munar. Við læknum
ekki skuldavanda með því að taka lán. Við þurfum gríð-
arlegan afgang á fjárlögum til að greiða niður þessar
erlendu skuldir.
Fyrst þurfum við að hafna afarkostum Breta og Hol-
lendinga og neita þeim um ríkisábyrgð á skuldbindingu
tryggingarsjóðs. Síðan hysjum við upp um okkur bræk-
urnar og borgum þær skuldir sem ríkið hefur stofnað til
og lánardrottnar geta innheimt með lögmætum hætti.
Við eigum ekki að leyfa ofbeldismönnum að dæma okk-
ur til varanlegrar fátæktar.
Ívar Páll
Jónsson
Pistill
Forðumst fótspor bankanna
Mikill og djúpstæður
vandi í evrulandi
FRÉTTASKÝRING
Eftir Örn Arnarson
ornarnar@mbl.is
M
ikill vandi steðjar að
evrusvæðinu. Það
verður ekki deilt um
að tilvist evrunnar
bjargaði mörgum ríkj-
um frá gjaldeyriskreppu þegar fjár-
málakerfi heimsins var við ystu nöf
haustið 2008. En að sama skapi er evr-
an nú þungur myllusteinn um háls
mjög skuldsettra hagkerfa á evrusvæð-
inu og hún hefur grafið undan sam-
keppnishæfni þeirra og þar með mögu-
leikunum til þess að vinna sig úr þeirri
efnahagslægð sem er yfir meginland-
inu.
Angela Merkel, Þýskalandskanslari,
varð í vikunni fyrsti þungavigtarmað-
urinn í evrópskum stjórnmálum til
þess að tala tæpitungulaust um þennan
vanda. Hún segir evrusvæðið standa
frammi fyrir verulegum erfiðleikum og
að þeir muni ekki hverfa á næstu árum.
Kanslarinn benti á að Þjóðverjar hefðu
sett sér lög sem kvæðu á um mikið að-
hald í ríkisfjármálum en það hefðu flest
ríki evrusvæðisins ekki gert. Þar eru
grísk stjórnvöld fremst í flokki en
hallarekstur ríkisins nam tæpum 13%
landsframleiðslu í fyrra. Það er fjórum
sinnum meiri halli en reglur Mynt-
bandalagsins kveða á um og helmingi
meiri en meðaltalið á evrusvæðinu í
fyrra.
Ekki heiglum hent
Ljóst er að grísk stjórnvöld muni
ekki ná niður fjárlagahallanum á næstu
árum og takast að draga úr mikilli
skuldsetningu nema gripið verði til
sársaukafulls niðurskurðar í rík-
isrekstrinum auk róttækra umbóta á
lífeyrissjóðskerfi landsins. Þetta er
ekki verkefni fyrir pólitíska heigla.
Segja má að spádómar um greiðslufall
gríska ríkisins byggist á þeirri trú að
stjórnvöldum takist ekki að koma
böndum á skuldasöfnunina. Verkefnið
sé beinlínis óleysanlegt án utanaðkom-
andi hjálpar og er horft til Evrópu-
sambandsins og Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins í þessu samhengi.
Embættismenn ESB hafa útilokað
slíka aðstoð enda er óljós lagaheimild
fyrir henni. Grikkir þurfa því að öllu
óbreyttu að bera myllusteininn einir.
Merkel sagði í vikunni að ástandið
setti mikinn þrýsting á evrusvæðið en
það væri Grikkja að leysa úr sínum
vandamálum. Þjóðverjar gætu ekki
skipað þeim að samþykkja umbætur á
kostnaðarsömu lífeyrissjóðskerfi.
Þetta afhjúpar hina pólitísku vídd
málsins. Efnahagsvandi ríkja á borð
við Grikkland, Portúgal, Ítalíu, Írland
og Spán liggur fyrir en lausn hans er
fyrst og fremst pólitísk. Gengisfelling
er útilokuð og þess vegna þurfa hag-
kerfi þessara landa að aðlagast með
því draga verulega úr hallarekstri hins
opinbera og skuldsetningu ásamt því
að leyfa nafnlaunum og nafnverði að
lækka enn frekar. Ef þessi aðlögun fer
ekki fram verða skuldirnar óbærilegar
og samkeppnisstaða gagnvart öðrum
evruríkjum, og þar með getan til þess
að framleiða sig úr vandanum, nánast
vonlaus. Til að bæta gráu ofan á svart
er ekki einu sinni víst að þessi erfiða
leið sé yfirhöfuð fær. Martin Wolf,
einn af ritstjórum Financial Times,
bendir á að þessari leið fylgir veruleg
áhætta á alvarlegri verðhjöðnunar-
kreppu – það er að samhliða lækkun
nafnverðs og nafnlauna aukist skulda-
byrði einkageirans og hins opinbera í
evrum talið og verður jafnvel svo mikil
að hrina gjaldþrota ríður yfir.
Óeirðir Átök í Grikklandi. Margir spá að pólitísk ólga muni magnast upp
vegna fyrirsjáanlegs niðurskurðar í hagkerfum Evrópu.
Þungavigtarmenn í evrópskum
stjórnmálum eru farnir að beina
spjótum sínum að þeim vanda
sem steðjar að evrunni. Evruríkin
deila mynt en eiga ekki við sömu
efnahagsvandamál að etja.
VIÐSKIPTAJÖFNUÐUR milli
landa á evrusvæðinu skiptir máli
ólíkt því sem gerist í Bandaríkj-
unum. Fram að fjármálakreppunni
var viðskiptaafgangur Þýskalands
við önnur evruríki mikill og að
sama skapi var viðskiptahalli ríkja
á borð við Spán og Írland umtals-
verður. Eins og Martin Wolf bendir
á voru ríkisfjármál evruríkjanna í
svipuðum farvegi þannig að mis-
munurinn þurfti að koma fram í
muninum á stöðu einkageirans.
Hann var ákaflega skuldsettur í síð-
arnefndu ríkjunum. Ef skuldsetn-
ing einkageirans fær ekki staðist til
lengdar færist vandamálið á end-
anum yfir á hið opinbera. Það er
einmitt þetta sem hefur gerst í kjöl-
far fjármálakreppunnar. Ef evru-
svæðið væri sameinað fullvalda ríki
væri þetta ekki svo mikið vanda-
mál: Þjóðverjar myndu eyða meiru
og þar með myndi eftirspurn á
þeim svæðum standa illa, aukast,
og það myndi smyrja tannhjól hag-
vaxtarvélarinnar.
En evrusvæðið samanstendur af
fullvalda ríkjum og þar af leiðandi
hafa stjórnmálamenn tilhneigingu
til þess að hafa þjóðlega sýn á efna-
hagsvandann.
SAMEIGIN-
LEGUR
VANDI
››
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon