Ný saga - 01.01.2000, Page 55

Snorri og bræður hans
færir þeim sem nýtur þess. í vestrænu samfé-
lagi nútímans sýnist það mikilvægara en ann-
ars konar auður. Svo var ekki á dögum þjóð-
veldisins, a.m.k. ekki meðal höfðingja. Fyrir
þeim voru jarðir og lausafé fyrst og l’remst eft-
irsóknarverð sem nauðsynlegt tæki til að öðl-
ast virðingu og viðhalda þjóðfélagsstööu
sinni, t.d. með gjöfum til stuðningsmanna.22
Þetta er í góðu samræmi við viðhorf höfðingja
lil viðskipta á 12. og 13. öld, eins og Helgi
Þorláksson hefur sýnt l'ram á í doktorsritgerð
sinni.23 Höfðingjar virðast hafa lilið niður á
kaupmennsku sem var aðeins stunduð í
gróðaskyni, en haft velþóknun á henni ef
kaupmaðurinn fór eftir hefðum samfélagsins,
t.d. um gagnkvæm gjafaskipli við höfðingja.
Helgi telur upp fjölmörg dæmi úr Islendinga-
sögum og samtíðarsögum þar sem þessi við-
horf til kaupmanna koma fram. Enn fremur
færir Helgi rök fyrir því að höfðingjar á 12.
öld liafi lagt löluvert stund á kaupskap, en að
dregið hafi verulega úr því eftir 1200.24 Þetla
gæli bent lil þess að annars konar táknrænt
auðmagn sé orðið þeinr mikilvægara en l'yrr.
En hvaða láknræna auðmagn þurfti til að
geta talist til höfðingja?
Ekki virðist hafa verið hægt að verða höfð-
ingi án þess að hafa goðorð, vegna þess að
þeim fylgdu mannaforráð sem samfélagið
viðurkenndi. I flestum tilfellum gengu goðorð
að erfðum, en einnig mátti gefa þau, auk þess
sem hægt var að kaupa þau og selja.25 Þrátt
fyrir þetta benda dæmin til þess að takmörk
hafi verið fyrir því hverjir gátu orðið goðar og
virðist ætterni hafa ráðið þar mestu um. Þótt
lögin virðist ekki liafa sett neinar skorður við
því hverjir gætu keypt goðorð, er freistandi aö
ætla að þingmenn hal'i fremur verið reiðubún-
ir til að sameinast um nýjan goða af goðaætt-
um heldur en almúgamann jafnvel þótt hann
hefði nægan auð til að kaupa sér goðorð. Það
er til dæntis líklegt að Snorri hafi notið þess
að móðir hans var af borgfirskum goðaættum
þegar hann komst yfir goðorð á því svæði. Al-
mennt hlýtur það að hafa verið mönnum sem
söfnuðu goðorðum í hag að vera goðasynir og
afkomendur goða þegar þeir treystu stööu
sína gagnvart nýjum þingmönnum.
Mikilvægi þeirra mannaforráða sem fylgdu
goðorðum má sjá af því að Sturlusynir eign-
uðust allir fleiri en eitt goðorð. í þessu sam-
bandi er ekki síður fróðlegt að gaumgæfa
deilurnar sem risu milli Sighvats og bræðra
hans urn erfðagoðorð þeirra. Þegar Sturla
Sighvatsson gekk að eiga Sólveigu Sæmund-
ardótlur af ætt Oddaverja fékk Sighvatur
honum Snorrungagoðorð, goðorð Hvamm-
Sturlu, „til kvonarmundar".26 Skömmu síðar
bundust Snorri og Þórður samtökum um ná
goðorðinu al' þeim feðgum og tókst það eftir
nokkurt stapp.27 Talið hel'ur verið að það
sem vakti fyrir Þórði og Snorra hal'i verið að
koma í veg l'yrir að Slurla næði ol' sterkum
ítökum á svæði sem var nálægt ríkjum
þeirra.28 Það er ekki ólíkleg skýring, en þá má
spyrja hvers vegna þeir hafi ekkerl aðhal'st
meðan Sighvatur bróðir þeirra fór einn með
goðorðið. Hvað hafði breyst?
I l'yrsta lagi virðist samkeppni milli Snorra
og Sighvats um áhrif á Vestfjörðum hal'a ver-
ið í uppsiglingu um nokkurl skeið, eða þannig
má skýra hvers vegna þeir lögðu sig báðir
fram við að verða sér úti um vinátlu Þorvalds
Vatnsfirðings á árunum 1223-24.29 Þegar
Snorri var búinn að tryggja sér stuðning hans
með því að gifta honum dóttur sína Þórdísi,
gat uppgangur Slurlu í Dölunum talist ógnun
við samband Snorra og Þorvalds, þar sem
þjóðleiðir liggja þar um milli Borgarfjarðar
og Vestfjarða, einkum til þeirra svæða sem
Valnsfirðingar réðu.30 í öðru lagi er það
sennilegt að Snorri og Þórður hel’ðu getað
unnt bróður sínum að fara einn með sarneig-
inlegt goðorð þeirra en að annað hljóð hafi
komið í strokkinn þegar hann ráðstafaði þess-
ari eign til sonar síns án samráðs við þá. í
þriðja lagi hefjast deilur þeirra um Snorr-
ungagoð í beinu framhaldi af því að Sturla
kvænist Sólveigu Sæmundardóttur. Hún er
ekki aðeins af einni voldugustu ætt landsins
og erfingi mikils góss, heldur býr hún yfir
vissri tegund ættgöfgi sem Sturlungar hai'a
ekki lil að bera. Þóra, langamma hennar,
móðir Jóns Loftssonar, var laundóttir Magn-
úsar berfætts Noregskonungs. Því rennur
konunglegt blóð í æðum Sólveigar.
An þess að lítið sé gert úr fyrri ástæðunum
tveimur, er freistandi að slá því l'ram að sú
þriðja hafi ekki skipt minna máli en hinar,
m.ö.o. að konunglegar ætlir Sólveigar hafi
Mynd 4.
Stytta Christophers
Borch (1817-96) af
Snorra Sturlusyni
sem varðveitt er í
Nasjonalgalleriet
í Osló.
Höfðingjar virðast
hafa litið niður á
kaupmennsku
sem var aðeins
stunduð ígróða-
skyni, en haft
velþóknun á
henni efkaup-
maðurinn fór
eftir hefðum
samfélagsins,
t.d. um gagn-
kvæm gjafaskipti
við höfðingja
53