Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 99

„Fyrir þér ber ég fána ..
evrópskra verkalýðsfélaga. Ástæðan er að í
sögu verkalýðshreyfingarinnar er gult tengl
svikum. Sagan segir að franskir verkfalls-
menn hafi brotið rúður í húsi þar sem verk-
fallsbrjótar hittust. Hinir síðarnefndu settu þá
gulan pappír fýrir gluggana. Síðan hel'ur gul-
ur litur tengst félögum sem hafa verið stofnuð
að undirlagi atvinnurekenda, stundum til þess
að brjóta verkföll á bak aftur. Slík félög hafa
gjarnan verið nefnd gul verkalýðsfélög.
Oft er mynd fánans al'mörkuð með hring
t.d. eikarlaufs eða lárviðarlaufs og ósjaldan er
kransinn gerður af báðum laufgerðum. Eikar-
lauf er tákn styrks en lárviðarlaul' tákn sigurs
og heiðurs. Sjálfur hringurinn getur táknað
samstöðu. Ef hringurinn er gerður úr hlekkj-
um er nærliggjandi að skilja það sem svo að
félagsmenn séu hlekkir og félagið keðjan.
Engin mynd hefur verið eins vinsæl á evr-
ópskum stéttarfélagsfánum eins og frelsis-
gyðjan, gjarnan með rauða frýgíska húfu.
Næst á eftir henni kemur sennilega rísandi
sól, tákn hins nýja dags, nýrra og bjartari
tíma. Vinnutœki og önnur tákn vinnunnar eru
mjög notuð bæði sem aðalmyndeíni og auka
myndefni á fánum verkalýðsfélaga. Þetta ein-
kennir í sjálfu sér ekki fána verkalýðsfélaga
frekar en önnur félög. En einstök slík tákn s.s.
tannhjólið og hamarinn hafa fengið aðra þýð-
ingu þegar verkalýðsfélög hafa notað þau.
Tannhjólið er algengt tákn verksmiöjufólks
og einnig fyrir lelög verkamanna í járniðnaði.
Hjólið er hringur og hringurinn er tákn eilífð-
ar. Tannhjólið getur einnig táknað hreyfingu
og styrk samheldninnar. Hver tönn er líkt og
hlekkur keðjunnar nauðsynleg til þess að
hjólið komi að fullum notum.
Sumar myndir eiga sér langa sögu og
breytilegt táknmál. Býkúpan var t.d. algeng
mynd á i'ánum fyrstu samtaka verkal'ólks í
Evrópu, þeirra sem lutu forystu góðborgara
sem vildu bæta hag lítilmagnans. Þá var bý-
kúpan tákn iðni og dugnaðar. Þegar jafnaðar-
menn yfirtóku slík félög voru sömu tákn oft
notuð en túlkun þeirra varð önnur. Þá var
býkúpan tákn um samtök og samvinnu.
Annað mikið notað tákn er kyndillinn, tákn
frelsis og menntunar.
Lokaorð
Þessi grein kallar vonandi á fleiri spurningar
en svörin eru sem hún gefur. Ennþá hei'ur
ekki verið gerð rannsókn á fánasögu ís-
lenskrar verkalýðshreyfingar. Frelsisgyðjan,
býkúpan og kyndillinn, þessar mjög svo al-
gengu táknmyndir á fánum evróskra verka-
lýðsfélaga lýsa með fjarveru sinni í rökkri
íslenskrar sagnfræði. Hvers vegna, er ein
spurning af mörgum sem íslenskir sagnfræð-
ingar eiga vonandi eftir að glíma við.
Tilvísanir
1 Pirjo Kaihovaara og Katri Kaunisto, „Arbetarrörelsens
fankultur i Finland - en blandning av inhemska och ul-
landska traditioner": Lill-Ann Jensen, „Norske fagfor-
eninger - en egen fanetradisjon?“; Margareta Stáhl,
„Lokal sarart. skandinavisk gemenskap och internation-
ell identitet i den röda fanands budskap under arbetar-
rörelsens genombrottstid i Sverige pá 1880-talet“. Rit-
gerðir lagðar frarn á 10. ráðstefnu norrænna verkalýðs-
sagnfræðinga í Ábo 3.-5. september 1999.
2 Henning Grelle, Under de r0de faner. En historie oni
arbejderbevcegelsen (Kobenhavn. 1984).
3 Lill-Ann Jensen, „Norske fagforeninger - en egen
fanetradisjon ?“
4 Margareta Stáhl, „Lokal sarart".
5 í nefndina völdust; Árni Jónsson, Sighvatur Brynjólfson,
Ármann Jóhannsson. Pétur G. Guðmundsson og Run-
ólfur Þórðarson. - Skjalasafn Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar. Gerðabók 11. júní 1911.
6 Skjalasafh Verkamannafélagsins Dagsbrúnar. Gerðabók
11. júní 1911.
7 Þjóðólfur 1. júlí 1911.
8 Fyrstu verkalýðsfélögunum á íslandi var gjarnan skipt í
deildir líkt og Góðtemplarareglunni, en þangað var
fyrirmyndin sótt. Hver deild. sem miðaðist við götur eða
bæjarhverfi. kaus deildarstjóra sem átti að hafa eftirlit
með sinni deild og sjá um að lög félagsins væru haldin.
Hlutverk hans var auk þess að aðstoða við innheimtu
félagsgjalda, áminna félagsmenn um að sækja fundi
félagsins og hvetja þá til þess að standa santan. Þeir voru
því trúnaðarmenn félagsins og tengiliðir á milli stjórnar
og félagsmanna.
9 Sbr. Sven B. Ek, Með fanorna för folket (Göteborg,
1991). - Ernst Pfleging, Den röda fanan genom tiderna
(Stockholm, 1950). - Henning Grelle. Under de röde
faner. - John Gorman, Banner Briglit. An illustrated
history of trade union banners (Essex, 1986). - Pirjo
Kaihovaara, Juurella Lipun Punaisen (Helsinki. 1986). -
Hans Hiibner. Aus der Gescihchte der roten Fahne
(Berlin, 1962). - Un’altra Italia. Nelle bandiere dei
Lavoratori (Torino, 1982). - Margareta Stáhl, Vár fana
röd till fárgen. Fanor som mediiim för visuell kommunika-
tion under arbetarrörelsens genombrottstid i Sverige frani
till ISVO (Linköping, 1999).
10 Sömu heimildir.
Tannhjólið er
algengt tákn
verksmiðju-
fólks og einnig
fyrir félög
verkamanna í
járniðnaði
97