Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 46

Halldór Grönvold
Mynd 1.
Jörundur
Brynjólfsson var
fyrsti þingmaður
Atþýðufiokksins.
Hann lagði fram
frumvarp um
hvíidartíma á
botnvörpuskipum
1919.
var Jörundur Brynjólfsson boð-
inn fram af Alþýðuflokknum og
kosinn fyrsti þingmaður Reyk-
víkinga. Hér var kominn „al-
þýðumaður“ sem gat flutt sjón-
armið og kröfur háseta og ann-
arra verkamanna inn á Alþingi
og barist fyrir framgangi þeirra á
þeim vettvangi.
Tilraun til lagasetningar
árið 1919
Á Alþingi 1919 lagði Jörundur
Brynjólfsson fram frumvarp til
laga um hvíldartíma háseta á ís-
lenskum botnvörpuskipum. í 1.
gr. frumvarpsins sagði: „Skylt skal eigendum
eða útgerðarmönnum íslenskra botnvörpu-
skipa að veita hásetum sínum minnst 8
klukkustunda hvíldartíma í sólarhring hverjum,
hvort sem þeir eru á veiðum eða við annan
starfa.“ í 2. gr. var kveðið á um að Hásetafélag-
ið og Utgerðarmannafélagið í Reykjavík semdu
nánar um vinnu- og hvíldartíma háseta í
reglugerð sem Stjórnarráðið staðfesti. Næðist
ekki samkomulag átti Stjórnarráðið að skera úr
og áttu aðilar að hlíta úrskurðinum. í frumvarp-
inu var síðan kveðið á um sektir vegna brota á
lögunum og gildistöku 30. september 1919.16
í greinargerð með frumvarpinu kom fram
að það væri flutt að ósk fjölmargra háseta á ís-
lenskum botnvörpuskipum, þar sem undirrót-
in væri langur vinnutími og skaðleg áhrif hans
á heilsu manna. „Hraustustu menn á ljettasta
skeiði endast varla meira en 5-8 ár; þá er
mesti þróttur þeirra þrotinn, og hæpið að þeir
sjeu óskemdir eftir 2-3 ára starfstíma. Hvaða
vit er í slíkum vinnuháttum?“
í annan stað voru færð rök fyrir því að út-
gerðin myndi hafa hag af styttingu vinnutíma
háseta og reglulegri hvíld og því væri um sam-
eiginlega hagsmuni háseta og útgerðarmanna
að ræða. „Með meiri hvíld háseta en áður og
reglulegri vinnu mundi útvegsmönnum á-
skotnast jafnvel enn meiri arður en fyr, auk
þess, sem það skapar hollari og vistlegri að-
búnað fyrir hásetana.“
Að síðustu var sett fram það sjónarmið að
rétt væri að útgerðarmenn og hásetar kæmu
sér saman um hvernig vinnu- og hvíldartíma á
skipunum yrði fyrir komið ef kostur væri, inn-
an þess ramma sem lögin settu.17
Þegar efni frumvarpsins og greinargerð eru
skoðuð standa þrjú efnisatriði uppúr. Nauð-
syn ber til að setja reglur um 8 klukkustunda
lágmarkshvíld háseta á botnvörpuskipum.
Það er jafnframt krafa háseta. í öðru lagi er laga-
setning um lágmarkshvíld réttlætt með því að
hún sé ekki aðeins nauðsynleg til verndar há-
setum, heldur sé hún einnig til þess fallin
að skapa ennþá meiri arð fyrir útgerðarmenn.
I þriðja lagi skal meginregluna um lág-
markshvíld ákveða með löggjöf. Hins vegar
skal gefa samtökum háseta og útgerðar-
manna tækifæri til að semja um frekari út-
færslu vinnu- og hvíldartímans og staðfesta
með reglugerð. Takist það ekki ber stjórn-
völdum að semja slíka reglugerð.
Eftir snarpar umræður var frumvarpið fellt
í atkvæðagreiðslu í neðri deild 25. ágúst, rúm-
um mánuði eftir að það kom fram á þingi.
Átta þingmenn greiddu frumvarpinu atkvæði
en 17 voru á móti.
Þótt frumvarp Jörundar Brynjólfssonar um
lágmarkshvíld fyrir háseta hafi ekki náð fram
að ganga er gagnlegt að skoða umræðuna um
málið, á þingi og í fjölmiðlum. Hún varpar
ágætu ljósi á ólíka samfélagssýn og pólitíska
umræðu þess tíma og andstæð sjónarmið til
efnis frumvarpsins. Umræðan er einnig nauð-
synleg til skilnings á aðdraganda og efni
vökulaganna sem samþykkt voru á Alþingi
tveim árum síðar.
Þörf fyrir hvfldartímareglur?
í umræðum á Alþingi var ekki ágreiningur
um að hásetar á botnvörpuskipum þyrftu oft
að leggja á sig mikla vinnu og jafnvel ein-
hverjar vökur. Hins vegar var þörfin á að setja
sérstakar reglur um hvíldartíma háseta dregin
í efa og sumir lýstu andstöðu sinni við slíkt.
Sigurður Stefánsson frá Vigur, þingmaður
Norður-ísafjarðarsýslu, var sá sem hafði sig
mest í frammi af andstæðingum frumvarpsins
á þingi. Hann sagði:
Þess ber að gæta, að þótt hásetar á botn-
vörpuskipum í einstaka tilfellum kunni að
hafa meiri vöku en góðu hófi gegnir, þá
hafa þeir tímunum saman miklu lengri
hvíldartíma en almennt gerist við aðra
44