Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 97

Helgi Skúli Kjartansson
Hvenær landnám
hófst á Islandi
ARLI GRÖNVOLD SKULDA ÉG I’ÖKK
fyrir leiðréttingar, en lesendum Nýrr-
ar sögu afsökun og útskýringu vegna
atriða í grein minni „Landnámið fyrir land-
nám“, sem birtist í Nýrri sögu 1997 en Karl
andmælir í Nýrri sögu 2000 (bls. 20) aftanmáls
við grein sína „Aldur landnámslagsins'1.
Ég hafði haldið því fram í grein minni frá
1997 (bls. 32) að þegar landnámslagið fræga
reyndist ekki hafa fallið um 898, eins og talið
var uin skeið, heldur um 871, þá hafi þar með
„tímatal Ara um landnámið ... fallið“. Þ.e.a.s.
sú tímasetning Ara fróða að fyrsti landnáms-
maður íslands hafi búið leiðangur sinn frá
Noregi 870 eða 871.
Fyrir þessu færi ég þrenn rök, og ræðir
Karl aðeins hin fyrstu, þ.e. „búsetuleifar í
Herjólfsdal og Reykjavík ... eldri en land-
námslagið“. Af skýringu Karls er ljóst að
Herjólfsdal hefði ég aldrei átt að nefna í
þessu samhengi. Niðurstöður Else Nordahl
um mannvirki eldri en landnámslagið í
Reykjavík eru að mati Karls „í besta falli
möguleg vísbending“. Annars staðar í grein
sinni (bls. 19) bendir hann hins vegar á mann-
virki, þ.e. garðhleðslu í Húshólma í Ögmund-
arhrauni, sem virðist jafngamalt landnáms-
laginu, og á báðum stöðum tekur hann fram
að kornfrjó hafi fundist undir landnámslagi í
Vatnsmýri. En vissulega geta þetta allt verið
ummerki um landkönnun fyrir landnám eða
umsvif Ingólfs og leiðangursmanna hans ör-
skömmu áður en landnámslagið féll - í síð-
asta lagi 873.
Önnur rök mín kenni ég við „gróðurfars-
áhrif mannabyggðar ... áður en lagið féll“ og
vitna þar (tilv. 16) sérstaklega í tiltekið mynd-
rit Margrétar Hallsdóttur sem ég sé ekki
betur en sýni „breytingar fyrir landnámslag í
uppsveitum Árnessýslu“. Þessa getur Karl að
engu, og ekki heldur hins þriðja sem ég kalla
„hinar stórfelldu gróðurfarsbreytingar á
skömmum tíma eftir landnámslag“.
Lesendum Nýrrar sögu skulda ég afsökun-
arbeiðni, kannski ekki svo mjög fyrir að nefna
eftir milliliðum og án sjálfstæðrar gagnrýni
niðurstöður tveggja fornleifafræðinga, sem
hvort sem er hefði ekki verið á mínu færi að
leggja faglegt mat á, heldur fyrir að útskýra
ekki hvers vegna ég tel gróðurfarsrannsóknir,
byggðar á frjógreiningu, langsterkustu rökin í
þessu máli. Það er vegna þess að eyðing skóga
og aðrar gróðurbreytingar eru svo miklu al-
mennari mælikvarði á heildarumsvif manns-
ins í landinu en þær fáu mannvistarleifar sem
af tilviljun hafa varðveist og búið er að finna
og greina.
Þegar ég tala um „stórfelldar“ breytingar
sem orðið hafi „á skömmum tíma“ eftir að
landnámslagið féll, þá er það að vísu ljóður á
málstað mínum að geta ekki tilgreint ná-
kvæmlega hversu stórfelldar og á hve skömm-
um tíma. Við þessunt spurningum kann ég að-
eins gróft svar, sem Karl ýjar reyndar að í
grein sinni (bls. 19). Hann segir frá tveimur
sýrutoppum í Grænlandsís sem tengja hafi
mátt við landnámslagið, annaðhvort 871 eða
898. „Sumum þótti sá yngri líklegri og þaðan
[er] komið að kalla Landnámslagið Vö 900.“
Hvað var það þá sem „sumum“ þótti „lík-
legra“ við yngra ártalið en hið eldra? Varla
annað en að það kæmi betur heim við viðtek-
ið tímatal. Gróðurbreytingarnar voru sem
sagt nógu stórfelldar og komnar fram nógu
skömmu eftir Iandnámslag til þess að sérfræð-
ingunum þætti trúlegt að það hefði fallið urn
miðbik landnámsaldar.
Ef landnámslagið féll rétt um það bil sem
fyrsti landnámsleiðangurinn hafði búist um í
Reykjavík, þá sé ég enga leið til að ntanna-
Það er vegna
jbess að eyðing
skóga og aðrar
gróðurbreyting-
ar eru svo miklu
almennari mæli-
kvarði á heildar-
umsvif manns-
ins í landinu en
þær fáu mann-
vistarleifar sem
af tilviljun hafa
varðveist og
búið er að finna
og greina
95