Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 69

Óleysanlegir fortíðarhnútar
viðfangs að nauðsynlegt sé að leita á náðir gleymskunnar
áður en atburðurinn verður kallaður fram í samfélagslegu
minni og að úr honurn unnið með þeim hætti sem allir
málsaðilar geti sætt sig við. Paul Ricoeur, Das Riitsel der
Vergangenheit: Erinnern - Vergessen - Verzeihen, Andris
Breitling og Henrik Richard Lesaar þýddu. Inngangsorð
eftir Burkhard Liebsch. (Göttingen, 1998), bls. 134.
7 Sjá upplýsingar um minnismerkið á Netinu: „Senatsver-
waltung ftir Wissenschaft, Forschung und Kultur in Berl-
in: Informationen zum Mahnmal fiir die ermordeten
Juden Europas", http://www.berlin.de/old/deutsch/poli-
tik/senwfk/kull/inahnmal/entwuerfe.
8 James E. Young, „Berlin's Holocaust Memorial: A Re-
port to the Bundestag Committee on Media and Culture
3 March 1999“, Germtm Politics and Society, Vol. 17. Nr.
3. (Haust, 1999), bls. 65.
9 Sjá lítilsháttar umræðu um þetta hjá Herf, „Legacies of
Divided Memory", bls. 28.
10 Young, „Berlin's Holocaust Memorial", bls. 64-65. Til-
hneiging til að stjórna því hvers konar minningu minnis-
merkið eigi að vekja upp er áberandi í máli Youngs. Hann
er engan veginn einn um þetta, því finna má óteljandi
dæmi í textum sagnfræðinga sem og annarra fræðimanna.
Gagnrýni Earl Jeffrey Richards á Dagbœkur Victors
Klemperers og viðtökur á þeim eru t.d. sama marki
brenndar. Richards túlkar þennan bókmenntatexta með
mjög kennslufræðilegum hætti. Hann telur Klemperer
hafa verið allt annað en dæmigerðan gyðing þessa tíma-
bils, en lætur ekki uppi hvernig dæmigerðir gyðingar eigi
að koma fyrir sjónir. Líklega á hann við að örlög
Klemperers hafi verið skárri en örlög flestra gyðinga á
nasistatímabilinu í Þýskalandi. Earl Jeffry Richards,
„National Identity and Recovering Memories in
Contemporary Germany: (The Reception of Victor
Klemperes Diaries), German Politics and Society, Vol. 17.
Nr. 3 (Haust, 1999), bls. 129-30. Hann telur þýska fjöl-
miðla hafa hampað þessu verki sem dæmigerðu í þvf
skyni að breiða yfir hræðilegri örlög annarra gyðinga.
Sama heimild, bls. 122-24.
11 Norman G. Finkelstein, The Holocaust Industry: Reflect-
ions on the Exploitation of Jewish Suffering (London,
2000).
12 Þau minnismerki sem til úrslita komu voru gjarnan
skrýdd slíkum táknum. Sjá upplýsingar um minnis-merk-
ið á Netinu, „Senatsverwaltung ftlr Wissenschaft,
Forschung und Kultur in Berlin: Informationen zum
Mahnmal ftlr die ermordeten Juden Europas",
http://www.berlin.de/old/deutsch/politik/senwfk/kult/ma-
hnmal/entwuerfe.
13 Líkt og Jtirgen Kocka hefur bent á er kannski ekki leng-
ur við hæfi að útskýra það sem átti sér stað í Þýskalandi
sem afleiðingu einstæðra kringumstæðna, eða það sem
nefnt hefur verið einu nafni „Sonderweg“-kenningin. Sú
kenning gefur annars vegar í skyn að vegur annarra þjóða
Vestur-Evrópu hafi verið með svipuðum hætti, sem er fá-
sinna, og hins vegar að eitthvert „norm“ sé til staðar um
hvaða leið hcfði átt að fara. Jtirgen Kocka, „Gerntan
Identity and Historical Comparison: After the Histori-
kerstreit", Reworking the Past: Hitler, The Holocaust, and
Tlie Historians' Debate. Peter Baldwin ritstýrði og samdi
inngang (Boston, 1990), bls. 286-88. Kocka telur enn-
fremur ekki laust við að sagnfræðingar hafi ýkt sérstæðni
Þýskalands til að leggja áherslu á einstæðni nazistatíma-
bilsins. Sama heimild, bls. 288-89.
14 Hér á ég við deiluna sem Goldhagen hleypti af stað með
útgáfu bókar, þar sem hann hélt því lram að almenningur
í Þýskalandi hafi verið meira en lítið fús til að taka gyð-
inga af lífi. Sjá Daniel Jonah Goldhagen, Hitler's Willing
Executioners: Ordinary Germans and The Holocaust
(New York, 1997). Hvort almenningur hafi átlað sig á
umfangi ofsóknanna er enn sem fyrr deiluefni sagnfræð-
inga. Mönnum greinir nú á um hversu umfangsntiklar of-
sóknirnar voru í þýsku samfélagi og í hve miklum mæli
þær stöfuðu af gyðingaandúð eða einhverju öðru. Sjá t.d.
rannsókn Sarah Gordons á umfangi andstöðunnar gegn
ofsóknunum og söntuleiðis fylgninni við þær. Sarah Gor-
don, Hitler, Germans, and tlie „Jewish Question"
(Princeton, 1984). Rutli Bettina Birn var einna fyrst til að
gagnrýna Daniel Jonah Goldhagen mcð niarkvissunt
hætti. Norntan G. Finkelstein fylgdi í kjölfarið með ekki
síður beinskeyttri gagnrýni. Framlag þeirra var síðar gef-
ið út á einni bók og var í franthaldi af því meira og minna
gengist við því að ásakanir Godhagens væru fyrir neðan
allar hellur. A Nation on Trial: The Goldhagen Thesis and
Historical Truth (New York, 1998).
15 Jean-Francois Lyotard, Der Widerstreit 2. útgáfa. Hans-
Horst ritstýrði. Joseph Vogl þýddi. Reinhold Clausjurg-
ens tók saman skrá yfir heildarverk Lyotards (Mtinchen,
2. útgáfa 1989).
16 „Dennoch áhnelt es naherungsweise, wie eben schon
angedeutet, einer Art aktiven Vergessens; dieses betrafe
allcrdings nicht die Ereignisse selbst, deren Spurim
Gegenteil sorgsam zu bewahren ist, sondern die Schuld,
deren last das Gedachtnis und folglich auch das Ver-
mögen lahmt, sich in schöpferischer Weise auf die Zuk-
unft zu entwerfen. Nicht das vergangene Ereignis, die
verbrecherische Tat wird vergessen, sondern iltre Be-
deutung und ihr Ort im ganzen der Dialektik des
geschichtlichen Bewusstsein." Ricoeur, Das Riitsel der
Vergangenlieit, bls. 145.
17 „Um Wurzeln fúr die Identitál aufzubewahren und die
Dialektik von Tradition und Innovation aufrechtzuerhal-
ten, muss ntan versuchen, die Spuren zu bewahren. Unt-
er diesen Spuren finden siclt allerdings auch die Ver-
letzungen, welclte den Opfern durch den gewaltsamen
Gang der Geschichte zugefugt worden sind.“. Sama
heimild, bls. 112-13.
18 Ulrich Herbert, „Academic and Public Discourses on the
Holocaust: The Goldhagen Debate in Germany11, Germ-
an Politics and Society Vol. 17. Nr. 3. (Haust, 1999), bls. 51.
19 Sjá, Young, „Berlin's Holocaust Memorial.“, bls. 54. -
Herf, „Legacies of Divided Memory", bls. 29. - Hcrbert,
„Academic and Public Discourses on the Holocaust", bls.
42 og 50.
20 Herf, „Legacies of Divided Memory", bls. 18.
21 Volker Berghahn, „Review Article: The Unmastered and
Unmasterable Past“, Journal of Modern History 63
(September, 1991), bls. 548-52.
22 Sjá Peler Baldwin, „The Historikerstreit in Context‘%
Reworking the Past: Hitler, tlie Holocaust, and the IJistor-
ians' Debate. (Boston, 1990). - Sjá einnig Ernst Nolte,
Das Vergehen der Vergangenheit: Antwort an meine Kriti-
ker im sogenannten Historikerstreit (Berlín, 1987).
23 Berghahn bendir reyndar á að Maier viðri dálitlar efa-
sentdir urn gildi póstmódernísks sagnfræðileika („posl-
modern historizalion") og ýji jafnvel aö því að til sé ein-
liver sannleiki í þessu máli. Santa heimild, bls. 552.
24 Richard J. Evans. In Hitler's Shadow: West German Hi-
storians and the Attempt to Escape from the Nazi Past
(New York, 1989).
26 Santa heimild, bls. 552-53.
67