Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 58

Halldór Grönvold
Mynd 13.
Lengi hefur
tíðkast á íslandi
að börn og
unglingar ynnu
við hiið fullorðinna.
Þessar ungu
stúlkur eru að
breiða saltfisk á
stakkstæði.
lágmarkshvíld. Það er þó misjafnt eftir starfs-
greinum og árstíma, auk þess sem sérstakar
aðstæður geta ráðið þar miklu. Hópar launa-
fólks sem gjarnan hafa verið nefndir í þessu
sambandi eru starfsmenn við mannvirkja-
gerð, árstíðabundna framleiðslustarfsemi,
verslunarfólk, aðilar sem veita sérhæfða við-
gerðarþjónustu og aðstoð og heilbrigðis-
starfsmenn.76
Vinnutímarannsóknir á íslandi eru enn
sem komið er vanþróaðar og hafa einkum
beinst að heildarlengd vinnutímá. Ekki eru til
neinar rannsóknir hér á landi á því hvernig
ákvæði laga og samninga um lágnrarkshvíld
eru framkvæmd. Vakin var athygli á þessu í
skýrslu samráðsnefndar aðila vinnumarkað-
arins og stjórnvalda um reglur á sviði félags-
mála á Evrópska efnahagssvæðinu til félags-
málaráðherra árið 1996 um áhrif af gildistöku
vinnutímatilskipunar ESB.77
Sú vinnumenning sem hér hefur lítillega
verið lýst virðist eiga sér djúpar rætur í ís-
lenskri þjóðarsál. Hún sækir uppruna sinn í
bændasamfélagið sem einkenndist af baráttu
við erfiðar aðstæður og óblíða náttúru. Hún
hefur síðan mótast af sérstökum aðstæðunr í
atvinnulífi: árstíðabundnum sveiflum í sjávar-
útvegi og vinnslu sjávarafla og verklegum
framkvæmdum. Þessi menning og sá hugsun-
arháttur sem er henni samfara hefur endur-
speglast með ýmsum hætti, meðal annars við
skipulagningu vinnunnar og gerð kjarasamn-
inga. Þar hefur verið boðið upp á vinnuskipu-
lag sem gefur færi á að auka launatekjur
verulega með mikilli yfirvinnu og löngum
vinnulotum sem skerða hvíldartímann.
Það er hins vegar margt sem bendir til þess
að breytingar séu að verða í þessum efnum,
þótt þeirra sjái ekki ennþá stað í tölfræðiupp-
lýsingum vegna meðal annars mikillar þenslu
á vinnumarkaði síðustu misseri. í kjarasamn-
ingum undanfarinna ára hefur aukin áhersla
verið lögð á að hækka hlut dagvinnulauna. Þá
hafa frítökuréttarákvæði komið inn í samn-
inga í stað hárra launagreiðslna þegar nauð-
synlegt reynist af öryggis- og rekstrarástæð-
um að skerða hvíldartíma.78
Þessar breytingar eins og svo margt annað
sem hefur verið að gerast á íslenskum vinnu-
markaði síðustu árin má rekja til aðildar ís-
lands að Evrópska efnahagssvæðinu. Áhrifin
koma með evrópskri löggjöf sem taka ber
upp hér á landi. En þau koma einnig með
þeirri umræðu sem fram fer í Evrópu, og ís-
lensk verkalýðshreyfing tekur vaxandi þátt í,
sem skoðar réttindi launafólks og styttingu
vinnutíma sem mikilvæga forsendu aukinna
lífsgæða fyrir launafólk.
í upphafi þessarar ritgerðar var gerð nokk-
ur grein fyrir þeim alþjóðlega grunni sem ís-
lensk verkalýðshreyfing byggði á í árdaga og
þeirri alþjóðlegu lilvísun sem einkenndi hags-
munabaráttu hennar, ekki síst þegar kom að
baráttunni fyrir styttingu vinnutímans og rétt-
inum til lágmarkshvíldar. Aðstæður í dag
minna um margt á þessa tíma. Verkalýðs-
hreyfingin hér á landi hefur á síðustu árum
sótt viðmið sín og rök í vaxandi mæli til bar-
áttu og reynslu evrópskrar samtaka launa-
fólks. Og á grunni þess árangurs sem evrópsk
verkalýðshreyfing hefur náð á Evrópuvísu
hafa samtök launafólks hér á landi verið að
56