Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 44

Halldór Grönvold
Af frásögninni
má ráða að
algengt var að
hásetum var
haldið að vinnu
með litlum eða
engum hléum
svo sólarhring-
um skipti
yrðum háseta á botnvörpuskipum á þessum tíma:
Það fer ekki tvennum sögum af því, að vök-
urnar og stritið á botnvörpungunum eigi
ekki til neins að jafna á seinni tímum og
jafnvel ekki í sögu íslenzkra atvinnuhátta ...
Mikið er rætt um þennan þrældóm og harð-
neskju yfirmanna og reiðara, en það þýðir
lítið að mögla, menn eiga þá á hættu að
vera reknir í land og því vilja menn ógjarn-
an verða fyrir atvinnunnar vegna.4
I Verkmannablaði 1913, sem Verkamannafélag-
ið Dagsbrún gaf út, birtist frásögn eftir háseta
á einum botnvörpungnum þar sem hann lýsti
starfsskilyrðum um borð. Af frásögninni má
ráða að algengt var að hásetum var haldið að
vinnu með lillum eða engum hléum svo sólar-
hringum skipti. Jafnframt kemur fram að
eldri og reyndari skipstjórar væru farnir að
átta sig á að slíkar vökur og taumlaus þræl-
dómur væru ekki til hagsbóta fyrir útgerðina.
Aðrar hliðstæðar frásagnir af illum aðbúnaði
háseta á botnvörpungunum birtust annað
veifið í verkalýðsblöðum á næstu misserum.
Þar kom fram að það væri ekki síst skortur á
samtakamætti og óttinn við atvinnumissi sem
neyddi menn til að sætta sig við harðræðið.5
Fram til 1922 giltu engin lög eða formlegar
reglur um vinnutíma og hvíldartíma háseta á
botnvörpuskipum.
Alþjóðlegir straumar
í þeirri umræðu sem varð um vinnutilhögun
og langar vökur háseta á botnvörpuskipum
var oft vísað til alþjóðlegrar baráttu verka-
lýðshreyfingarinnar fyrir styttingu vinnutíma
og þróunar í þeim efnum. Bent var á að stytt-
ing vinnutíma væri eitt helsta baráttumál
verkalýðshreyfingarinnar um heim allan og
sama gilti um baráttu verkalýðsfélaganna hér
á landi. I þessu sambandi er vert að hafa í
huga að forystumenn verkalýðshreyfingar-
innar höfðu margir dvalið erlendis og fyrst
kynnst starfsemi og baráttumálum verkalýðs-
félaga þar. Þá sóttu þeir gjarnan hugmyndir
og rök til erlendrar verkalýðshreyfingar, eink-
um á hinum Norðurlöndunum og í Bretlandi.
Alþjóðleg sýn forystumannanna birtist einnig
í þeim blöðum sem verkalýðsfélögin fóru að
gefa út á þessum tíma. I Verkmannablaði var
vinnutímamálum og baráttunni fyrir styttingu
vinnutímans gerð skil í fjölmörgum greinum,
þar sem ekki síst var leitað fanga í reynslu
verkalýðshreyfingarinnar í öðrum löndum og
sagt frá samningum og löggjöf sem náðst
hefði á þessu sviði. Þessar upplýsingar voru
einnig notaðar með beinum hætti í kjarabar-
állunni.6 Dæmi um þetta er þegar verkamenn
við hafnargerð í Reykjavík áttu í kjaradeilu
við atvinnurekanda sinn árið 1913. í dreifi-
bréfi sem þeir gáfu út við það tækifæri sagði:
„Utlendingur sá sem hafnarvinnunni stýrir
ætlar að kúga íslenska verkamenn til að sam-
þykkja 12 tíma vinnudag, en landar hans, af
verkamannaflokki, berjast fyrir allir, að lög-
leiða 8-stunda vinnudag."7 Þegar mælt var
fyrir frumvarpi um hvíldartíma háseta á botn-
vörpuskipum á Alþingi 1919 vitnaði flutn-
ingsmaður sérstaklega til reglna sem settar
höfðu verið víða erlendis um vinnutíma og
hvíldartíma.8
Hásetafélag Reykjavíkur
Þann 23. október 1915 var Hásetafélag Reykja-
víkur stofnað, en þá höfðu sjómenn í Reykja-
vík ekki haft með sér sérstakt félag síðan Báru-
félagið leið undir lok. Stofnun Hásetafélags-
ins átti sér nokkurn aðdraganda. Þannig hófst
umræða um nauðsyn samtaka fyrir sjómenn á
síðum Verkmannablaðs strax á árinu 1913. Sú
umræða hélt áfram með hléum næstu misseri,
eða fram að stofnun félagsins.9 Meirihluti fé-
lagsmanna var hásetar á botnvörpuskipum.10
Ljóst er að umræðan um aðbúnað háseta á
botnvörpungum var ásamt öðrum kjaramál-
um sjómanna hvatinn að stofnun félagsins.
Um aðdraganda stofnunarinnar var fjallað í
blöðum verkalýðsfélaganna:
Undanfarin ár hefur oft verið á það
minnzt, að nauðsynlegt væri fyrir sjómenn
að mynda með sér samtök, sem hafa hags-
muni stéttarinnar sem aðalverkefni, bæði
hvað snertir laun og hlut háseta við veið-
arnar og að hinu leytinu aðbúnað og vinnu-
tilhögun á sjónum. Hin gífurlega vinna og
hinar óheyrilegu vökur við vinnu á togur-
unum vekja menn til hugsunar um nauðsyn
þess að standa saman um rétt sinn til betri
kjara en sjómenn eiga nú við að búa.11
Nýja félaginu voru sett lög og skömmu síðar
aukalög, þar sem kröfur sjómanna á hendur
atvinnurekendum voru settar fram. Þar var