Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 85

ungis sjö af þessum tólf útgáfum eða liðlega
fjórðungur af öllum heimildaútgáfunum þan-
nig að ætla má að mál og stíll standi nokkuð í
almennum lesendunr, óvönum íslensku fyrri
alda, og er það huglæga mat þó að sjálfsögðu
umdeilanlegt.13
Þessi útkoma bendir til að stærstur hluti
ritanna gegni því hlutverki prýðilega að miðla
sínum smámyndum af sögunni til almennra
lesenda. En hvernig skyldu heimildaútgáfurn-
ar nýtast fræðimönnum? I langflestum tilvik-
um voru þær þannig úr garði gerðar að sagn-
fræðingar og aðrir fræðimenn geta haft af
þeim góð eða full not í rannsóknum sínum.
Ber því þó ekki að leyna að í sumum tilfellum
hefði mátt hafa fleiri skrár. Fyrir sagnfræði-
rannsóknir almennt skiptir þó mestu máli að
sæmileg fjölbreytni sé í efni þeirra texta sem
valdir eru til útgáfu og að þeir séu frá ýmsum
tímum.
Eins og áður er fram komið er efni bókanna
allmargbreytilegt og erfitt að benda á einhver
svið sem séu algjörlega vanrækt, að minnsta
kosti þegar haft er í huga að hér er aðeins um
afrakstur finnn ára útgáfu að ræða. Þá má
benda á að höfundar eru bæði úr efri stéttum
samfélagsins og úr alþýðustétt, og því er skrif-
að um líf bæði hárra og lágra þótt án efa séu
þar einhverjar eyður. Aftur á móti er veruleg
slagsíða á útgáfu gamalla texla hvað liltekin
tímaskeið varðar og gefur það til kynna að
hér kunni að vera pottur brotinn í okkar
heimildaútgáfu. Að vísu fækkar frekar en
fjölgar þeim heimildaflokkum sem standa til
boða þegar fjær dregur (fornbókmenntirnar
Gestir úr fortíðinni - á nýjum fötum
eru þá undanskildar) en það er ekki nægilega
góð ástæða fyrir þessu tómlæti um heimilda-
forða fyrri alda. Þetta ástand hlýtur óhjá-
kvæmilega að sníða sagnfræðirannsóknum á
sögu miðalda og upphafi nýaldar þrengri
skorður en þegar saga síðari tíma á í hlut, og
slíkt er að sjálfsögðu óæskilegt. Hér þyrfti að
gera bragarbót á.
Þegar rætt er um það sem betur mætti fara
í heimildaútgáfu á Islandi, þá er eðlilegt að
drepa á þá nýju möguleika sem tölvutækni
eða rafræn miðlun gefur kost á. Þetta er svið
sem útgefendur gamalla texta hafa gefið of
lítinn gaum, því hægt væri að efla heimildaút-
gáfu stórum ef þessi nýja tækni væri notuð
markvisst. Geisladiskar með fræðilegu efni
munu vera teljandi á fingrum annarrar hand-
ar og eini íslenski útgefandinn sem hefur
fikrað sig inn á svið netútgáfu er Heimilda-
stofnun með vefnum heimildir.is en á bak við
stofnunina standa ungir fræðimenn. Ennþá er
tiltölulega lítið komið á þennan nýlega vef af
heimildatextum en framtakið lofar góðu.
Vegna þess hve tæknin er nýleg, hversu fátt
hefur verið gefið úl með þessum hætti, og líl-
il urnræða hefur farið fram um þetta á fræði-
legum vettvangi er margt óljóst um fjárhags-
hliðina, höfundarréttarmál, og hvers konar
efni væri heppilegt fyrir rafræna heimildaúl-
gáfu. Hér verður aðeins rætt um það síðast-
talda og vafalaust eru skiptar skoðanir á því
efni, en sennilegt er að rafræn útgáfa væri
sérlega hentug þegar umfangsmiklar og tor-
seljanlegar heimildaútgáfur eiga í hlut. Nefna
mætti bréfabækur og bréfadagbækur, fundar-
gerðabækur, dóma- og lagasöfn, hreppsbæk-
ur, dánarbúsuppskriftir, dagbækur, bréf, yfir-
litsskýrslur af hvers kyns tagi, kirkjubækur
(prestþjónustubækur og sóknarmannatöl),
aðalmanntöl, vísitasíubækur og annála.
Þessi upptalning gefur hugmynd um hve
margvíslegt efni mætti gefa út og sýnir von-
andi að það er til mikils að vinna ef belur tæk-
ist að nýta það fé sem veitl er til heimildaút-
gáfu. Rafræn útgáfa hefur líka vissa kosti í för
með sér sem bókarformið hefur ekki. Til
dæmis getur notandi ákveðið að leita að
hvaða orði sem er með tölvunni, en slíkt er
ekki mögulegt þegar unt bók er að ræða og
hann verður að láta sér nægja það sent útgef-
L
83