Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 56

Halldór Grönvold
um að taka málið upp í samningum við út-
gerðarmenn og fylgja því eftir með þeim
þunga sem raunin varð á verður að skoðast
með þetta í huga. Hér varð grundvallarreglan
um að tryggja ætti sjómönnum viðunandi
starfsskilyrði með lögum að víkja fyrir þeirri
brýnu þörf sem komin var upp. Jafnframt ber
að hafa hugfast að þrátt fyrir samningana árið
1950 og síðan árið 1954 héldu sjómenn áfram
að knýja á um að 12 stunda hvíldin yrði lög-
fest.
Ökumerm
fólksflutningabíla
og stjórnendur
véla, sem mönn-
um gæti stafað
hætta af, skyldu
ekki vinna lengur
en tólf klukku-
stundir á sólar-
hring
Hvíldartími landverkaíolks
Stytting vinnutíma var eitt helsta baráttumál
verkalýðsfélaganna allt frá upphafi. Á fyrstu
áralugum 20. aldar náðist almenn viðurkenn-
ing í kjarasamningum á 10 stunda vinnudegi
og um miðja öldina var 8 stunda dagvinna al-
mennt viðurkennd með kjarasamningum.
Áður hafði 6 daga vinnuvika verið viður-
kennd og með lögum frá 1971 um 40 slunda
vinnuviku var meginreglan um 8 stunda
vinnudag 5 daga vikunnar lögleidd. í kjara-
samningum var áherslan lögð á styttingu dag-
vinnutímabilsins en ekki var samið um hvíld-
artíma.
Árið 1948 var lagt fram á Alþingi stjórnar-
frumvarp um öryggisráðstafanir á vinnustöð-
um. Frumvarpið var samið af stjórnskipaðri
nefnd sem í sátu fulltrúar stjórnvalda og aðila
vinnumarkaðarins, en flutningsmaður þess
var Emil Jónsson, samgönguráðherra og einn
af foringjum Alþýðuflokksins. Frumvarpið
var mikið að vöxtum og víða komið við varð-
andi öryggi og aðbúnað verkafólks. Kveðið
var á um 8 klukkustunda samfellda lágmarks-
hvíld á sólarhring frá vinnu. Ökumenn fólks-
flutningabíla og stjórnendur véla, sem mönn-
um gæti stafað hætta af, skyldu ekki vinna
lengur en 12 klst. á sólarhring. Þá var ákvæði
um að verkamenn skyldu fá hæfilega langan
hvíldartíma með hæfilegu millibili.65
I greinargerð með frumvarpinu var bent á
að engin samsvarandi almenn ákvæði væru í
gildandi lögum sem tryggðu verkafólki lág-
markshvíld. Hins vegar væru í gildi lög um
hvíldartíma háseta á botnvörpuskipum. Vitn-
að var til þess að í sambærilegri löggjöf er-
lendri væri víða að finna ákvæði um lág-
markshvíld og hámarksvinnutíma. Síðan
sagði:
I frumvarpi þessu er gert ráð fyrir, að
verkamenn fái góðan aðbúnað við vinnu
sína, næga birtu, nóg loftrými, næga endur-
nýjun andrúmsloftsins, hæfilegan hita og
annað eftir því, allt í því skyni, að verka-
menn bíði ekki tjón á heilsu sinni. Þetta eru
kröfur þær, sem m.a. eru gerðar til vinnu-
veitenda. Er þá til of mikils ætlazt af hvor-
um tveggja, vinnuveitanda og verkamanni,
að heilsunni sé ekki spillt að nauðsynja-
lausu með of stuttum hvíldum?66
Frumvarpinu var vísað til iðnaðarnefndar
sem klofnaði í málinu og var það ekki frekar
á dagskrá að sinni.67
Frumvarpið var flutt aftur árin 1949 og
1950 af Emil Jónssyni, en nú sem þingmanna-
frumvarp. Á þinginu 1950 fékksl nokkur um-
ræða um málið áður en því var vísað frá með
rökstuddri dagskrá. Þar kom m.a. fram að
samkomulag hefði náðst í iðnaðarnefnd um
nokkrar breytingar á frumvarpinu sem mið-
uðu að því „að draga nokkuð úr þeim kröfum
sem gerðar eru í frv..“68 Ekkert var þó hrófl-
að við hvíldartímaákvæðunum. Hins vegar
lagði Skúli Guðmundsson, framsóknarmaður
og þingmaður Vestur-Húnvetninga, fram sér-
stakt álit, sem m.a. gekk úl á að fella út úr
frumvarpinu öll ákvæði um hvíldartíma og
vinnutíma. Rök Skúla voru þau að hér væri
um samningsatriði að ræða milli samtaka
launafólks og atvinnurekenda. Hann sagði
einnig að ef til vill mætti hugsa sé að setja
ákvæði um lágmarkshvíld í lög, en þá ætti að
það vera í sérstakri löggjöf og að betur alhug-
uðu máli. Við annað tækifæri sagði Skúli hins
vegar: „Eg held ekki að dæmi séu til þess nú,
að verkamönnum sé skylt að vinna meira en
16 tíma. En ef verkamaður vill hins vegar
vinna 17 tíma eða lengur, er það hans einka-
mál.“69
Árið eftir voru loks samþykkt lög nr.
22/1951 um öryggisráðstafanir á vinnustöð-
um. Með lögunum var lögbundin 8 klst. lág-
markshvíld á sólarhring. I meðförum þingsins
var gerð tilraun til að fella burt V. kafla frum-
varpsins sem fjallaði um lágmarkshvíldina og
hámarksvinnutíma ökumanna o.fl. en án ár-
angurs. Hins vegar höfðu verið gerðar nokkr-
54