Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 67

Óleysanlegir fortíðarhnútar
félagsþegnum samtímans fyrir sjónir og af
hverju þær náðu fram að ganga í svo miklum
mæli sem raun ber vitni.18 Mér virðist reynd-
ar allnokkuð hafa verið tekið á samfélagslegu
samhengi ofsóknanna á undanförnum árum,
en ég er sammála Herbert um að það hafi
lengi verið látið liggja á milli hluta að ofsókn-
irnar áttu sér stað í samfélagi og að fórnar-
lömbin hafi verið myrt af mönnum af holdi og
blóði, en ekki fyrir tilstilli óhlutbundinna
pólitískra þátta. Þessi breyting á sjónarhorni
boðar að mínu mati vilja til að komast að rót-
um bælingarinnar og viðurkenningu á óhugn-
aði atburðanna. Tíminn hefur þegar skapað
þá öruggu fjarlægð sem þarf til að hægt sé að
láta af varnarháttum, sem hingað til hafa ver-
ið samofnir stjórnmálaviðhorfum viðkomandi
aðila. Slík tengsl eru þó enn fyrir hendi og
sjást best á ofangreindum átökum um minnis-
merkið sem fyrirhugað er að reisa í Berlín.19
Það stendur í rauninni enginn styr um það
lengur hvort minnismerkið eigi að reisa, þó
svo að ég geti ekki tekið undir með sagnfræð-
ingnum Young urn að allir séu þar af leiðandi
orðnir sáttir. Eberhard Diepgen, borgarstjóri
Berlínar, greiddi eftir sem áður atkvæði gegn
því að minnismerki Peters Eisenmans yrði
reist. Herf bendir á hve ntikla athygli mót-
mæli Diepgens vöktu, en láist að gera grein
fyrir því að ástæður Diepgens voru hápóli-
tískar.20 Berlínarbúar höfðu fyrir niargt löngu
komið sér santan unt aðra gerð minnismerkis,
og var það áður en Berlín var gerð að höfuð-
borg. Deilur urn hver ætli að kosta þá vakt
sem mun þurfa við vörslu á minnismerkinu
kyntu síðan undir óánægju Berlínarbúa með
að þurfa að greiða háar fjárhæðir fyrir minn-
ismerki sem þeir höfðu ekki einu sinni valið
sér sjálfir. Það fór einnig mjög fyrir brjóstið á
þeim að mótmæli sjálfs borgarstjórans væru
virt að vetlugi. Málin eru reyndar flóknari og
pólitísk á alla kanta, en þetta ætti að nægja til
að sýna hve samlvinnuð minningin um útrým-
ingarherferðina er pólitískum viðhorfum,
sent aftur hefur leitt lil þess að minningunni
hefur markvisst verið beitt sem pólitísku
þrýstitæki. Herbert telur untræðurnar enn
búa yfir þeim leiðu annmörkum að mynda
fjarlægð á samfélagslegt umhverfi nasista-
tímabilsins sem og þarfir samtímans fyrir end-
urskoðun. Atburðirnir sem til umræðu eru og
þýðing þeirra fyrir nútímann verður undir í
pólitískum hártogunum sérfræðinga á milli.
Vandamálið sem Herbert minnist á tel ég urn
þessar mundir einkum felast í kynslóðabilinu
og ótta við að nútímamenningin stuðli að
dreifingu merkingarinnar, eða því að atburð-
irnir leysist upp og týnist í óteljandi nálgun-
um, viðhorfum og áherslupunktum. Greining
Volker Berghahns á bók Charles S. Maier,
The Unmasterable Past, varpar ljósi á þetta
vandamál.
Maier greinir sagnfræðingadeiluna (Hi-
storikerstreit) svokölluðu, með hliðsjón af
póstmódernísku menningarumhverfi nútím-
ans. Hann beitir hugtökunt eins og „karni-
vali“ og samræðum ólíkra sjónarhorna á sviði
þessara rannsókna til að greina þær ástæður
sem liggja að baki mismunandi nálgunum.21
Berghahn segist hrifinn af þessu framlagi
Maiers og þá sérstaklega af hugmynd lians
um að víðfeðmi nútímaumræðu rnegi túlka
sem mikilvæg skil við pólitísk átök rnilli
hægri- og vinstrimanna. Maier telur að frá og
með sagnfræðingadeilunni hafi rýrnið fyrir
ólík sjónarhorn stækkað, mörg sjónarhorn
geti tekist á í sömu andrá, textinn hafi fengið
vægi sem ákveðið hugtak, og hugmyndin um
„sannleika“ í málinu sé á undanhaldi. Berg-
hahn verður þó fyrir vonbrigðunt þegar Mai-
er býður enga lausn í lok greiningar sinnar og
Mynd 7.
Líkbrennslustofa
sem varðveitt er í
Auschwitz, stærstu
útrýmingarbúðunum.
I þeim var um ein
milljón gyðinga
tekin af lífi í heims-
styrjöldinni síðari.
65