Birtingur - 01.01.1957, Blaðsíða 12

Jón Óskar:
Viðtal við Jón úr Vör
Árið 1937 kom út lítil ljóðabók eftir tvítugan
pilt vestan af Fjörðum. Sjaldan hefur
fyrsta bók ungs höfundar vakið jafnmikla
athygli, og seldist hún upp á skömmum tíma.
Þessi ungi piltur sló þegar nýjan streng í
fyrstu bók sinni, var ófeiminn að yrkja eins
og honum bauð við að horfa, orti raunar
flest ljóð sín í hefðbundnu formi, gætti vel
stuðla og ríms, en bryddaði þó upp á
rímleysu í einstaka ljóði- Piltur þessi nefndi
sig Jón úr Vör, en bók sína kallaði hann
Ég ber að dyrum. Næsta bók, sem Jón lét
frá sér fara, var Stund milli stríða (1942).
Um þá bók mætti segja, að þar hafi skáldið
á vissan hátt týnt sjálfu sér í leit að nýju
formi, í viðleitni að gera sér grein fyrir
eðli þess ljóðs, sem hann vildi yrkja, þar er
tilhneiging til að fella burt allt orðskrúð,
láta ekkert orð vera til uppfyllingar
einungis eða vegna rímsins. Það mistekst að
vísu oftast, en hvað um það. Skáldið,
sem hafði týnt sjálfu sér í þessari prófraun,
hafði fundið sjálft sig um leið. Og næsta
bók Jóns úr Vör, Þorpið, skar úr um,
að þessi leit, þessi sjálfsprófun hafði ekki
verið til einskis. Skáldið hafði nú algerlega
breytt um ljóðform, kastað burtu
stuðlum, höfuðstöfum, rími, háttbundinni
kveðandi, öllu, sem lærdómsmenn í
norrænu hafa jafnan sagt, að væri
ómissandi íslenzku ljóði. 1 þessari bók s.tigu
kreppuárin fram í dagsljósið ef til vill
greinilegar en í nokkru öðru íslenzku
skáldverki. „Dagarnir voru eins og þungir
hlekkir“, en lífið hélt áfram með vonir sínar,
ást og vonbrigði, hversdagslegt og ríkt í
senn, þrátt fyrir allt. En framtíðin blasti
ekki við íslenzku fiskiþorpi. Það var ekki
aðeins kreppa, heldur voru atvinnuhættir
sífellt að breytast. Það var von að skáldið
væri vantrúað á það, að byltingin rauða
mundi verða í þessu framtíðarlausa
íslenzka þorpi.
Ekkert sýnist mér fráleitara en bera Þorpið
saman við hetjurómantíkina í Sölku
Völku. Þessi tvö verk eiga ekkert skylt.
Salka Valka er eins konar stórleikur, sem
settur er á svið í íslenzku þorpi, en er
enginn spegill þess ástands sem ríkir í
íslenzku þorpi á kreppuárunum. Hún þyrfti
ekki nauðsynlega að vera sviðsett í
þorpi, ekki ófrávíkjanlega. Ljóðabók Jóns
hinsvegar speglar þorpið og tímabilið, læsir
hetjurnar inni, en leggur í þess stað þær
vinnulúnu hendur í lófa okkar, sem við
finnum að eru hendur lifandi fólks, en ekki
söguhetju. Ef til vill var ekki hægt að
gera þetta í öðru formi. En svo undarlega
brá við, að nú sneru ýmsir baki við
skáldinu, þótt áður hefðu haft á því dálæti.
Þeir fundu ekki rímið sitt. Þeir gátu ekki
fyrirgefið skáldinu að kalla þetta Ijóð.
Aðrir sáu þó betur, einsog t. d. Sigurður
Nordal og Kristinn E. Andrésson. Þeim gat
ekki dulizt, að ljóðbókmennir íslands
voru að ríkari, en hitt skipti ekki máli, þótt
rímið væri kannski úti í hafsauga.
Mér datt í hug, að lesendum Birtings, sem
margir eru ungir, þætti fróðlegt að
kynnast nokkuð ferli og skoðunum þessa
skálds, sem á að vissu leyti sök á því, að