Birtingur - 01.06.1959, Side 44

(fyrir landgrunn!), „þjóðræðislýðveldi“. En hégómaskapurinn er leiðastur
og frekastur. Af hans ætt er sjálf birting ýmsra þeirra plagga sem bókin
flytur, til dæmis skeytin til Búlganíns og Krúséffs og bréfið til Uptons
Sinclairs — sem er bersýnilega stílað með hliðsjón af prentsvertunni;
annars væri bréfritari ekki að breiða sig svona út um hluti, sem viðtak-
andi veit jafn vel og hann sjálfur. En þar fyrir utan stingur hégóm-
legt yfirlæti upp kolli víðsvegar um bókina. Við skulum bara taka
eina þeirra, númer 145. Þar kemur höfundur fyrst þeirri upplýs-
ingu á framfæri, að hann hafi ,,alltaf“ talað frönsku í Póllandi (er hann
Kiljan okkar líka svona gífurlegur tungumálagarpur?) og slettir af þvi
tilefni óþýddri frönsku í íslenzkum texta. Neðar á síðunni segir hann;
„Kaþólskur rithöfundur sem ég hitti í móttöku (gestaboði!) hjá P.E.N.-
klúbbnum, sagði: þetta er okkar innborna élan vital (hvaðan er aftur
þetta élan vital, ég hef ekki heyrt það nefnt lengi, er það Bergson?) ...“
Kiljan þykist sem sé ekki vita nákvæmlega hvaðan „þetta élan vital“ sé.
En einmitt þessi vafi sýnir, hvað hann er vel lesinn í heimspeki. Ef hann
v^æri öruggur um uppruna élan vital, þá þyrfti það ekki að sýna neitt
nema það að hann hefði lesið Bergson einan allra heimspekinga. En til-
gátan um Bergson sýnir svo ekki verður um villzt, að Kiljan hefur lesið
alla heimspekinga veraldarinnar — nema tvo: Bergson og einhvern annan.
Élan vital er ekki hjá þeim; og þá stingur hann upp á öðrum þeirra
tveggja, sem hann hefur ekki lesið. Og hittir meira að segja á þann rétta!
Svona getur verið sterkt að látast fávísari en maður er.
Eitt er það enn, sem stórspillir blænum á mörgum þessum ritsmíðum og
gefur þeim heldur óvizkulegt yfirbragð: sú árátta höfundar að gera lítið
úr ýmsum efnum. Ég veit ekki hvort þessi tilhneiging á fremur rót að
rekja til vaxandi tómlætis höfundar um aðra menn en Halldór Kiljan og
málefni þeirra, ellegar aukinnar yfirburðatilfinningar hans. Hitt veit ég,
að hún er af hinu illa. Skýrt dæmi um þessa tilhneigingu getur að lesa á
bls. 146, þar sem segir að Þjóðverjar hafi jafnað Varsjá við jörðu „af
prakkaraskap fyrir skemstu“. Tveimur blaðsíðum seinna heitir ríkisstjórn
Hitlers „strákalýður“. Kiljan hefur iðulega kvartað yfir óvituðum infant-
ílisma fullorðinna manna. En ritmennska af þessu tagi er vísvitaður
infantílismi í dálítið nýjum stíl.
Ég nenni ekki að kvarta meira yfir Gjörningabók. Hún er kannski ekki
lélegasta bók Kiljans, en útgáfa hennar er ákaflega þarflítil. Hún spillir
aðeins fyrir höfundi sínum; það er alltaf torvelt að koma sér upp nafni,
en auðgert að skemma það.
40 Birtingur