Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Blaðsíða 133

Athugun á kenningum Basil Bernsteins 131
leggja mál sitt, þ. e. þeir verða að dómi Bernsteins að nota ítarlegt
málfar.
Þriðja skilgreiningin á ítarlegu og knöppu málfari sem greina má
í kenningum Bernsteins er byggð á málfræðilegum einkennum. Þó
Bernstein leggi mikla áherslu á að greina beri ítarlegt og knappt málfar
út frá því hversu merking hins talaða orðs er háð samhengi á hverjum
tíma, þá hefur honum og samstarfsmönnum hans ekki síður orðið star-
sýnt á málfræðileg einkenni ítarlegs og knapps málfars. Eitt mikilvæg-
asta einkennið sem greinir að ítarlegt og knappt málfar felst í hlutfalli
aðalsetninga og aukasetninga. I knöppu málfari er mikið af aðal-
setningum en minna um aukasetningar. I ítarlegu málfari aftur á móti
er fjölbreytilegri aukasetninganotkun. Annað atriði sem skilur á milli
þessara mállykla að dómi Bernsteins og félaga er notkun og svið lýs-
ingarorða. I ítarlegu málfari er meiri og fjölbreytilegri notkun lýs-
ingarorða og atviksorða en í knöppu málfari. Þriðja atriðið sem Bern-
stein nefnir er fjölbreytileiki í orðavali og tíðari notkun á sjaldgæfum
orðum og hugtökum. f knöppu málfari er orðaforðinn fremur hlut-
stæður. í ítarlegu málfari er aftur á móti meira um óhlutstæð (abstract)
orð.
I kenningum Bernsteins er sem sé að finna þrjár meginskilgreiningar
á hugtökunum ítarlegt og knappt málfar. Tvær þeirra eru byggðar á
málfarslegum einkennum en sú þriðja er af félagslegum toga spunnin.
I fljótu bragði virðast þessar þrjár meginskilgreiningar ekki hafa nein
sýnileg rökræn tengsl.2 Bernstein virðist hafa skipt málfari í tvennt
eftir þremur mælistikum og gefið þessu tvenns konar málfari sömu
nöfn í öllum tilvikum, þ. e. a. s. ítarlegt og knappt málfar. Þegar betur
er að gáð, virðist mér þó að þessar þrjár skilgreiningar séu þannig
Coulthard (1969) hefur bent á að staðhæfingar Bernsteins um málfræðileg einkenni
itarlegs og knapps málfars séu að mestu óskyldar fyrri skilgreiningum hans. Hann virðist
hafa lagt til grundvallar þessari skiptingu sinni þann mun sem hann fann á máli hástétt-
ar_ °g lágstéttardrengja. Hann kallaði einfaldlega það málfar sem hann fann hjá lágstétt-
ardrengjum í úrtaki sínu knappt málfar, og málfar það sem hann fann hjá millistétt-
ardrengjunum kallaði hann ítarlegt málfar. Þetta þýðir í reynd að lýsing Bern-
steins á málfræðilegum einkennum ítarlegs og knapps málfars er ekki leidd af fyrri
skilgreiningunum tveim á neinn rökrænan hátt, heldur er fyrst og fremst um að ræða
sama nafn á mismunandi fyrirbærum og síðan er skyldleika þeirra slegið föstum án
frekari rökstuðnings. Pessi gagnrýni á reyndar við um sambandið milli allra þriggja
skilgreininganna. Skilgreiningar Bernsteins á ítarlegu og knöppu málfari viðast ekki
nægjanlega vel tengdar innbyrðis.