Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Blaðsíða 187

Ritdómar
Bruno Kress: Islandische Grammatik. VEB Verlag Enzyklopadie, Leip-
zig, 1982. 307 bls.
1.
Þessi nýja bók Bruno Kress um íslenska málfræði er mikið rit; 307 bls. í all-
stóru broti og með fremur smáu letri. Fyrri hlutarnir tveir, Lautlehre og Form-
enlehre, eru endurskoðun bókar höfundar Laut- und Formenlehre des Islándischen
frá 1963; en seinasti hlutinn, Satzlehre, er nýr, og hefur höfundur safnað til hans
geysimörgum dæmum úr bréfum, bókum, blöðum og tímaritum, að því er segir í
formála (bls. 9). Meginhluti þessara rita er frá síðustu 20-30 árum, svo að dæmin
ættu að gefa sæmilega hugmynd um íslenskt nútímamál; en galli er það vissulega
að ekki skuli höfð meiri hliðsjón af talmáli. Þá hefði höfundur gjarna mátt hafa
hliðsjón af nýrri verkum en eigin doktorsriti (1937) og beygingafræði Valtýs Guð-
mundssonar (1922, sem heitir ekki Islandsk Nutidssprog eins og segir á bls. 9,
heldur Islandsk Grammatik; hitt er undirtitill) við samningu fyrri kaflanna tveggja;
en viðurkennt skal að þar er ekki um auðugan garð að gresja. Þarna nýtur höf. þó
ítarlegs ritdóms Hreins Benediktssonar í íslenzkri tungu 6 (1965); hefur höf. farið
eftir flestum athugasemdum og leiðbeiningum Hreins, og er það ótvírætt til bóta.
En sitthvað hefur breyst í íslensku hljóðkerfi og beygingakerfi á síðustu 50-60 ár-
um, þótt ekki sé um nein grundvallaratriði að ræða.
Höfundur segir í formála að bókinni sé ekki fyrst og fremst ætlað að vera
kennslubók, heldur lýsing nútímamáls. í samræmi við það inniheldur hún enga
leskafla né æfingar. Hins vegar er ýmislegt í henni sem strangt tekið kemur nútíma-
máli ekki við. Það mun þó með ráðum gert, því að höfundur bendir á (bls. 7) að
áhugi margra á nútímaíslensku vakni við lestur fornmálsins, og því sé hentugt að
halda svipaðri flokkun og í handbókum um forníslensku.
En hvaða íslenska er það sem höfundur er að lýsa? Hann tekur skilmerkilega
fram að framburður sé ekki eins um allt land, en segir að öll landfræðilega skilyrt
framburðarafbrigði séu jafn rétthá (bls. 8); einnig að „Wie in der Aussprache, so
ist auch fiir die Formenlehre keine Normative Grundlage gegeben". Samt segir
hann að skipti á [i] fyrir [e] og [y] fyrir [ö] sé flámæli, „die keineswegs angenom-
men werden sollte“ (bls. 20 og 21). Einnig segir hann (bls. 134) að ráða geti „falsch-
lich“ haft þt. réði, sem ég held að sé mun algengari í nútímamáli en réð. Það er
erfitt að sjá hvers vegna þessi mynd er fordæmd, en ýmsar aðrar tvímyndir viður-
kenndar. Sömuleiðis eru myndir eins og hellirar, liellrar í stað hellar kallaðar
„falsche Formen" (bls. 59).