Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Blaðsíða 168

166
Orð af orði
víkingur) (kúða e. t. v. = kinngúll eða vangi) og so. að kúða ‘þamba’,
sem gæti verið nafnleidd af kúði ‘askur’ eða einfaldlega merkt ‘að belgja
sig’. Af sama toga er lo. kú.ðhyrndur ‘með bogin, aftursveigð horn’. Sbr.
einnig kuði k. ‘smávaxinn maður, strákpatti’, kuðull k. ‘hnútaflækja,
göndull’ og kauði, koðri og koddi (hljóðskipti). Auðsætt er að upphaf-
leg merking þessarar orðsiftar er e-ð bogið, kiilulaga eða kubbslegt, sbr.
skyld orð með öðrum rótaraukum eins og kjúka, kúla og kútur. Ask-
merkingin í íslenska orðinu er tæpast arftekin, heldur síðar tilkomin, og
sýnist svo sem orðið eigi við lítinn og kubbslegan ask, e. t. v. barnsask.
nói
Kk.-orðið nói er líka haft um lítinn ask. Dæmi eru um orðið frá 17. öld,
en það er vafalaust miklu eldra, enda er það upphaflega veik víxlmynd
við nór ‘herslustokkur eða nótrog (í smiðju)’, sbr. nno. no, nu k., sæ.
máll. no k. ‘vatnstrog, holað úr trjábol’ og nno. n0le kv. ‘stórt trog, bát-
ur’ (*<Cnðwilðn). En orð þessi eru sömu ættar og ísl. nór ‘skip, bátur’,
sbr. lat. navis, gr. naýs, og fi. náu- ‘skip’, og e. t. v. merkir orðið í önd-
verðu holaðan trjábol. Af sama toga eru fe. nöwend ‘sjómaður’ og
e. t. v. einnig mhþ. nuosch k. ‘trog, renna’ og ísl. nökkvi ‘bátur’.
næsill
Næsill k. ‘lítill askur’. Elstu dæmi OH um þessa orðmynd eru frá því
um 1700 — og í þessari merkingu virðist hún einkum bundin við V-
Skaftafellssýslu (Meðalland og Landbrot). En orðið er til í fleiri rnerk-
ingum og er m. a. haft um snaggaralegan mann og um ágengan (forvit-
inn) strák eða hvolp, sbr. og lo. nœsilslegur ‘snaggaralegur’. Þá er frá því
greint að sauðamaður einn á öndverðri 19. öld hafi kallað sauðina
naslana (þ. e. nœslana) og tíslana sína (sjá tísill), og eru þetta vísast
gæluyrði líkt og kútarnir eða stúfarnir. Ekki á orðið næsill sér beina
samsvörun í skyldum grannmálum, en er vísast tengt nno. nðs kv. (h.)
‘trýni, snoppa’, sæ. máll. nos kv. (sama merking), fno. nós auknefni, gd.
nos ‘nef’ og fe. nöse ‘nes’. Af sama toga er fær. no. nósi k. ‘selkópur’ og
lo. kappnósin, kappnósutur ‘með þúfunef’. Germ. *nösö er í hljóðskipt-
um við nös og nes (<C.*nasö, *nasja); og næsill (<C*nösila-) merkir
vísast ‘nefur, sá sem er með nef eða smátrjónu’ og því unnt að hafa