Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Blaðsíða 134

132
Þórólfur Þórlindsson
tengdar að þær vísi allar til einnar ákveðinnar grundvallarhugmyndar
sem reyndar er fremur óljós. Eins og oft vill verða leitaði Bernstein
ýmissa leiða til þess að tjá þessa óljósu hugmynd sína. Fyrstu tvær
skilgreiningamar sem ræddar voru hér að framan em án efa tilraun
til þess að orða þann mismun sem Bernstein taldi sig finna á málfari
breskra barna og unglinga úr ólíkum stéttum. Með öðrum orðum,
þessar þrjár skilgreiningar hans em sprottnar úr reynslu hans sem
kennara og rannsakanda. Líta má á þær sem þrjú einkenni sama fyrir-
bæris. Hér er rétt að hafa í huga að hvorki Bernstein eða samstarfs-
menn hans hafa reynt að sýna fram á að raunverulegt samband sé
á milli þessara þriggja skilgreininga. Þær rannsóknir sem gerðar hafa
verið í anda þessara kenninga hafa mér vitanlega yfirleitt greint málfar
út frá málfræðilegum einkennum. Þetta er auðskiljanlegt þegar það
er haft í huga að hin málfræðilega skilgreining er sú þessara skilgrein-
inga sem auðveldast er að mæla. En það er augljós galli á kenningum
Bernsteins að sambandið milli skilgreininganna þriggja á ítarlegu og
knöppu málfari skuli ekki vera rökstutt betur en raun ber vitni. Það
hefði átt að vera forgangsverkefni hjá Bernstein og samstarfsmönnum
hans að kanna hvort eitthvert samband væri í raun og veru milli þess-
ara þriggja einkenna ítarlegs og knapps málfars.3
Hér að framan hef ég kynnt stuttlega hugmyndir Bernsteins um ítar-
legt og knappt málfar. Eins og fram hefur komið hefur hugtakið mál-
lykill verið þungamiðjan í þessum kenningum. Hugtak þetta, og þó
einkum notkun þess í skrifum Bernsteins, orkar að mínum dómi tví-
mælis. Bernstein hefur reyndar sjálfur gert grein fyrir því hvað hug-
takið mállykill er hæpið í þessu samhengi. Hann hefur því á síðari
árum lagt áherslu á að endurbæta kenningar sínar með því að skýra
samband hugtaksins mállykill við tiltekin hlutstæð einkenni, einkum
málfræðileg. I þessu skyni hefur Bernstein innleitt hugtakið MÁL-
BREYTA. Hann lítur nú þannig á að málbreytur vísi til yfirborðsgerðar
3 Benda má á í þessu sambandi að athugun sem ég gerði á 100 íslenskum unglingum
víðsvegar að af landinu (Pórólfur Þórlindsson 1981) sýndi að marktæk fylgni (r = 0.42)
var milli hæfileika unglinganna til þess að setja sig í spor annarra (role-taking) og notk-
unar ítarlegs málfars. Mælikvarða þeim sem lagður var á hæfileika einstaklinganna til
þess að setja sig í spor annarra svipar mjög til skilgreiningar Bernsteins (skilgreining 2)
á ítarlegu málfari. Þótt þessi rannsókn mín væri ekki ætluð til þess að kanna hvort
eitthvert samband væri milli þessara tveggja skilgreininga Bernsteins (skilgreininga 2
og 3), kemst hún nær því en aðrar rannsóknir sem ég hef séð.