Íslenzk tunga - 01.01.1959, Side 131

DOKTORSVORN
129
styðst við hefðbundnar kenningar fyrri manna og virðist lítt eða
ekki hafa orðið fyrir áhrifum af þeirri gagnrýni á fyrri kenningum
og vinnubrögðum í setningafræði sem víða hefur komið fram á síð-
ustu áratugum. Það má vissulega virða höfundi til nokkurrar vor-
kunnar, því að í þessum efnum er heldur bágborið samkomulag
meðal yngri fræðimanna, nema um það eitt að gagnrýna kenningar
hinna eldri, enda er höf. ekki einn um að hafa beitt hinum gömlu
aðferðum á síðari árum. Þó virðist mér að hann hefði að skaðlausu
mátt gefa meiri gaum ýmsum ritum síðari manna en raun er á orðin,
og má þar til aðeins nefna af þeim ritum sem hann vísar sjálfur til,
bækur og ritgerðir eftir Otto Jespersen, Aage Hansen og Paul
Diderichsen.
Höf. heldur sig við hefðbundnar nafngiftir á hugtökum sem hann
notar, og er það í sjálfu sér ekki aðalatriði né ámælisvert. Hitt er þó
nauðsynlegt að láta þessar nafngiftir ekki villa sér sýn, gera sér Ij óst
hvað á bak við þær felst. Höf. segir á bls. 1: „Aukasetning er . . . í
rauninni setningarhluti í setningu þeirri, er hún tengist við.“ Um
þetta eru allir sammála. En af því leiðir ekki að aðalsetningar séu
endilega merkilegri, þýðingarmeiri eða sjálfstæðari en aukasetningar.
Að því leyti eru heitin ocTaisetning og eruArasetning algjörlega villandi,
enda hafa margir málfræðingar hafnað þeim með öllu. Mörg aðal-
setning er ekki fullkomin málsgrein nema með því að ein eða fleiri
svonefnd aukasetning sé tengd henni sem setningarliður, og margoft
er aukasetningin aðalatriði í málsgreininni. Þetta er höfundi auð-
vitað ljóst, en stundum virðist heitið au/casetning hafa leitt hann út
í óheppilegt orðalag. T. d. segir á bls. 1: „Aukasetningar skýra og
ákvarða á margan hátt. Hver aukasetning ákvarðar setningu þá, er
hún tengist við.“ Þetta á vitanlega við um margar aukasetningar, en
engan veginn allar, svo sem fallsetningar er standa sem frumlag eða
andlag. Á bls. 2 stendur: „En er málið ]já ætíð skýrast og Ijósast, er
margar aukasetningar eru hafðar til að skýra það, er skýra skal?
Ejarri fer því. Þvert á móti er mál oft þeim mun skýrara, sem færra
er um aukasetningar." Þetta er næsta hæpin fullyrðing. Með henni
er í rauninni sagt að aukasetningar séu „et nódvendigt onde“, sem
9
ISLENZK TUNGA