Íslenzk tunga - 01.01.1959, Blaðsíða 157

Íslenzk tunga - 01.01.1959, Blaðsíða 157
RITFREGNIR 155 norsku, sbr. sæ. máll. dorg (n.), d0rje, lijalt. derg o. s. frv., sem liöfð eru um kvistarusl, ruslahrúgu og úrgang ýmiskonar. Merkingin er sýnilega forn. Er ekki ólíklegt, að so. dyrglast yjir sé naínleidd af orði af þessu tagi og hafi þá upphaflega merkt ,að þekja(st) rusli1. Hitt er líka hugsanlegt, að dyrglast yfir væri dregið beint af so. dyrgja í merkingunni ,að draga1 og liefði þá þýtt ,að draga yfir’. Nokkurs ruglings gætir hjá höfundi varðandi orðin hviSa (f.), hviSra (so.), hvima (so.), hvína (so.) o. s. frv. Telur hann, að IwiSa og hviSra hafi aðeins verið höfð um hraða hreyfingu og geti þvf ekki átt neitt skylt við so. hvína — og heldur ekki við hvima fyrir merkingar sakir; hviSa og hviSra séu í ætt við io. hvatur, af ie. rót *k"ed : *k"edh. En afbrigðið *k"edh af þessari rót er óþekkt, hún merkti ekki hraða hreyfingu, heldur ,að stinga', og loks hafa hvorki hviSa né hviSra upphaflegt e í stofni; hviSa ætti þá að heita *hviSja. Þar við bætist, að þessi orð eru jafnframt höfð um hávaða, sbr. t. d. nísl. hviSra [,hrópa‘] upp meS e-S (O. II.), hviSra (o: hvíslal e-u aS e-m. Líku máli gegnir um hvima, hvimpinn og hvimsa, sbr. t. d. að nísl. so. hvomsa, sem er framburðarmynd af hvimsa, merkir ,að falla með skell‘, og hvomp og hvompa í (JGrv.) er haft um það, er eitthvað fellur með' skvamphljóði í vatn. Þessi orð hafa frá upphafi táknað bæði hreyfingu og hávaða líkt og so. þjóta, og engin ástæða er til að rengja sameiginlegt ætterni þeirra. Ilöfundur efast alloft um eldri skýringar orða af merkingarlegum ástæðum — ■ og stundum að raunalausu. Honum er t. d. mjög til efs, að físl. dúnn ,hópur‘ geti átt skylt við' so. duna, af því að dun í n. og sæ. máll. merki líka ,fisktorfa‘. Því er til að svara, að fisktorfur eru ekki alltaf með öllu þyslausar, sbr. t. d. nno. grim(n) (f.) ,fisktorfa, ftiglahópur og (drynjandi) brim‘. Auk þess má og vel vera, að n. og sæ. orðið dun hafi þá fyrst verið liaft um fiskhópa í sjó, er þysmerkingin hafði týnzt úr orðinu. Þá þykir höfundi vafasamt, að so. dúsa ,halda kyrru fyrir* og dúsa ,þjóta, duna‘ geti verið skyld orð, með því að merk- ingarnar séu öldungis andstæðar. Víst má það vekja nokkrar grunsemdir, en úr slíkum efnum verður aldrei skorið almennt, lieldur í hverju einstöku tilviki. Andstæðar merkingar skyldra eða samsvarandi orða hljóta að eiga sér nokkra rót í eldri merkingu orðstofnsins og hafa kvíslazt þaðan í ólíkar áttir. Frumrót sú, *dheu, sem orð þessi eru frá runnin, hefur t. d. getið af sér ýmis slík and- stæð merkingartilbrigði, svo sem ísl. doji : þ. toben ,æða‘, ísl. doSi : fi. dhurfhi- ,ær, villtur1 o. s. frv. Orðrót, sem merkir t. d. í upphafi ,að blása eð'a anda‘, getur kvíslazt á ýmsan veg, að því er merkingu varðar, t. d. ,anda, blása* > ,anda hægt‘ > ,hvílast‘ > ,nióka‘, eða ,anda‘ > ,hvæsa‘ > ,þjóta‘ > ,æða‘ > ,duna‘ o. s. frv., og ráða aðstæður ferlinum. Líklegt þykir mér, að andstæðar merkingar so. dúsa hafi þróazt eitthvað á þessa lund, þ. e. a. s. ef so. dúsa í Oddrúnargráti merkir í raun og veru ,að duna‘. Nísl. so. dusa virðist geyma enn
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180

x

Íslenzk tunga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslenzk tunga
https://timarit.is/publication/852

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.